پیش‌بینی مسیر دقیق یک سیارک یا دنباله‌دار تازه‌کشف‌شده، کار ساده‌ای نیست. هر چه رصدهای بیشتری در اختیار باشد، پیش‌بینی آینده‌ی مسیر آن دقیق‌تر خواهد بود. سیارک ۲۰۲۴ YR4 در اواخر سال گذشته کشف شد و مشخص شد که در سال ۱۴۱۱ از میان سامانه زمین–ماه عبور خواهد کرد. تلسکوپ‌های سراسر جهان برای بررسی این تهدید احتمالی بسیج شدند و احتمال برخورد با زمین را تقریباً به صفر رساندند… اما احتمال برخورد با ماه هنوز صفر نشده است.
در حالی که سیارک دیگر آن‌قدر کم‌نور شده بود که امکان رصد آن وجود نداشت، برآوردها نشان دادند که احتمال برخورد آن با ماه ۴ درصد است. اما کی می‌توانیم این عدد را به‌روزرسانی کنیم؟ نه زودتر از سال ۱۴۰۷، زمانی که دوباره به زمین نزدیک می‌شود.
کشف سیارک
سیارک ۲۰۲۴ YR4 توسط سامانه هشدار نهایی برخورد سیارکی (ATLAS) در شامگاه ۷ دی ۱۴۰۳ در صورت فلکی Hydra کشف شد؛ در حالی که درخشندگی آن در حدود قدر +۱۳ بود. این سنگ فضایی حدوداً ۶۰ متری، در واقع دو روز پس از نزدیک‌ترین عبور از زمین کشف شد — که در روز کریسمس و در فاصله‌ای حدود ۸۲۸٬۸۰۰ کیلومتر (بیش از دو برابر فاصله زمین تا ماه) روی داد.
همانند بسیاری از سیارک‌هایی که از سمت خورشید به زمین نزدیک می‌شوند، YR4 نیز زمانی کشف شد که در مسیر دور شدن از زمین بود. سیارک چلیابینسک که در اسفند ۱۳۹۱ بر فراز روسیه منفجر شد نیز به همین شکل «یواشکی» به ما نزدیک شد… و حتی همین هفته گذشته، گوی آتشین روزانه‌ای بر فراز مرکز جورجیا مشاهده شد که قطعات آن نیز بازیابی شد.
تشریح یک برخورد احتمالی
خبر کشف YR4 به سرعت خبرساز شد؛ زیرا به نظر می‌رسید احتمال کمی برای برخورد آن با زمین در ۲ دی ۱۴۱۱وجود دارد. با قطر ۶۰ متر، این سیارک خیلی کوچک‌تر از برخوردهای نابودکننده جهانی همچون سیارک Chicxulub (با قطر ۱۰ کیلومتر) است که ۶۶ میلیون سال پیش نسل دایناسورها را منقرض کرد. با این حال، YR4 می‌تواند یک «ویرانگر شهری» باشد.
نقشه‌هایی نیز منتشر شد که مسیر احتمالی برخورد آن را از آمریکای جنوبی، اقیانوس اطلس، آفریقا و خاورمیانه عبور می‌داد.
منبع: مقایسه سطح ریسک برای سیارک‌های خطرناک – منبع: آژانس فضایی اروپا (ESA)
این سیارک حتی برای مدتی رتبه ۳ در مقیاس تورینو را کسب کرد؛ یکی از معدود کشفیاتی که چنین رتبه‌ای دریافت کرده‌اند. سیارک Apophis نیز در سال ۱۳۸۳ برای عبور سال ۱۴۰۸ خود رتبه ۴ را کسب کرده بود.
همان‌طور که معمولاً اتفاق می‌افتد، مشاهدات بیشتر (از جمله توسط تلسکوپ جیمز وب) احتمال برخورد با زمین را به صفر رساندند. اما احتمال برخورد با ماه افزایش یافت و اکنون به ۴ درصد رسیده است.
برای پاسخ قطعی باید صبر کرد
برای تعیین دقیق‌تر مسیر حرکت YR4، به مشاهدات بیشتری نیاز داریم. متأسفانه این امکان تا زمانی که این سیارک دوباره به زمین نزدیک نشود وجود ندارد. YR4 در مداری چهار ساله به دور خورشید می‌چرخد و از نزدیک‌ترین فاصله‌اش (۰.۸۵ AU) تا دورترین نقطه در کمربند سیارکی (۴.۱۸ AU) حرکت می‌کند. نزدیک‌ترین نقطه بعدی در این مدار در تاریخ ۱ آذر ۱۴۰۵ خواهد بود.
اگر YR4 واقعاً به ماه برخورد کند چه می‌شود؟
در صورت وقوع برخورد، ماه در وضعیت ۷۰٪ روشن و در فاز گِیاهِ کم‌نور (waning gibbous) خواهد بود.
دهانه برونو؛ برخورد سیارک ۲۰۲۴ YR4 ممکن است نتیجه‌ای مشابه ایجاد کند. منبع: ناسا / مدارگرد شناسایی ماه (LRO)
بر اساس برآوردها، زمان این برخورد احتمالی حدود ساعت ۱۵:۲۰ به وقت جهانی (UTC) در ۲ دی ۱۴۱۱ خواهد بود. منطقه اقیانوس آرام بهترین چشم‌انداز را برای مشاهده خواهد داشت… هرچند هنوز نمی‌دانیم دقیقاً کجای ماه را ممکن است هدف بگیرد — اگر اصلاً برخوردی رخ دهد.
احتمالاً نیمه‌ی شب‌دار (سمت نزدیک به زمین) بهترین فرصت را برای مشاهده خواهد داشت. YR4 از سمت صورت فلکی کمان (Sagittarius) به زمین نزدیک خواهد شد؛ همان منطقه‌ای از آسمان که خورشید در اواخر دی از آن عبور می‌کند.
دفاع از زمین در برابر سنگ‌های فضایی آفتابی
واضح است که هنوز سیارک‌های فراوانی در اطراف زمین کشف‌نشده‌اند. تلسکوپ Vera Rubin در نخستین اجرای خود بیش از ۲۱۰۰ سیارک جدید را شناسایی کرد. ناسا هم هنوز قصد دارد در شهریور ۱۴۰۶ مأموریت NEO Surveyor را برای جستجوی سیارک‌ها به فضا بفرستد — مأموریتی که با وجود کاهش بودجه در سال ۱۴۰۵، همچنان حفظ شده و از بررسی طراحی نهایی نیز عبور کرده است.
آژانس فضایی اروپا (ESA) هم در حال برنامه‌ریزی برای مأموریت NEOMIR است؛ یک تلسکوپ فروسرخ که در نقطه تعادل L1 خورشید–زمین (محل فعلی رصدخانه‌های SOHO و DSCOVR) مستقر خواهد شد.
قرار است NEOMIR در دهه ۱۴۰۹ پرتاب شود و با چشمان فروسرخ خود، آسمان را برای یافتن سنگ‌هایی نظیر YR4 جستجو کند — پیش از آن‌که خیلی به زمین نزدیک شوند.
ریچارد مویسل، رئیس دفتر دفاع سیاره‌ای ESA، در بیانیه‌ای گفته است:
«ما بررسی کردیم که اگر NEOMIR فعال بود، در این شرایط چگونه عمل می‌کرد — و نتایج حتی ما را شگفت‌زده کرد. این تلسکوپ می‌توانست سیارک ۲۰۲۴ YR4 را حدود یک ماه زودتر از تلسکوپ‌های زمینی شناسایی کند. این زمان بیشتر به اخترشناسان فرصت می‌داد تا مسیر آن را بهتر مطالعه کنند و خیلی زودتر احتمال برخورد با زمین را منتفی بدانند.»
تصویری خیالی از برخورد یک سیارک کوچک با ماه در فاز گِیاه. منبع: ساخته‌شده توسط نویسنده با استفاده از ChatGPT.
تماشای یک برخورد قمری از نزدیک؟ تجربه‌ای بی‌سابقه!
اگر این سیارک به ماه برخورد کند، اخترشناسان برای اولین بار می‌توانند چنین رویدادی را به‌طور مستقیم و کامل رصد کنند.
این تصاویر از سیارک ۲۰۲۴ YR4 در اسفند ۱۴۰۳ توسط تلسکوپ فضایی جیمز وب (متعلق به ناسا/ESA/CSA) ثبت شده‌اند. منبع: ناسا / تلسکوپ جیمز وب (JWST)
و البته، برای منجمان آماتور هم تماشای چنین رویدادی — اگر روی سمت نزدیک ماه باشد — یک نمایش تماشایی خواهد بود.
راستش را بخواهید، شاید بد نباشد چنین چیزی را از نزدیک ببینیم…!
دانشجوی دکتری ژئوفیزیک گرایش لرزه شناسی هستم. ژئوفیزیک به بررسی ابعاد زمین و اتفاقاتی مانند زلزله و لرزه هایی که توسط فعالیت انسان به‌وجود می‌آید، می پردازد. فعالیت در حوزه زمین و فضا از علاقه مندی ام است.
