در روز ۸ آوریل ۲۰۲۴، خورشیدگرفتگی کلی سراسر آمریکای شمالی را در تاریکی فرو برد؛ و در همان لحظه، پرندگان آوازخوان نیز سکوت اختیار کردند. در این فضای وهمآلود، تنها صدای قورباغههای شبزی و زوزههای دوردست شنیده میشد. اما بهمحض بازگشت نور خورشید، طبیعت دوباره بیدار شد؛ صدها پرنده با همنوایی پرشور، طلوعی تازه را خوشآمد گفتند.
اکنون، نتایج گستردهترین تحقیق علمی در این زمینه نشان میدهد که حتی یک وقفهی نوری چهار دقیقهای میتواند ساعت زیستی حیوانات را بهطور موقت بازتنظیم کند. این یافتهها میتوانند در طراحی راهکارهایی برای محافظت از گونههای حساس در برابر آلودگی نوری مؤثر باشند.
این پژوهش به رهبری کیمبرلی روزول، زیستشناس دانشگاه ایندیانا، انجام شد و بر پایهی دادههایی استوار است که توسط صدها داوطلب و دستگاههای ضبط خودکار جمعآوری شدهاند. برای ثبت رفتار پرندگان در سه بازهی زمانی—پیش از کسوف، در حین آن و پس از پایان تاریکی—اپلیکیشنی به نام «سولاربرد» طراحی شد. استقبال عمومی فراتر از انتظار بود و بیش از ۷۰۰۰ مشاهدهی معتبر از سراسر کانادا تا مکزیک ثبت شد.
روزول این تجربه را «شگفتانگیز» توصیف میکند و میگوید: «پژوهش ما نشان میدهد که موجودات زنده تا چه اندازه به تغییرات نوری محیط خود واکنش نشان میدهند.»
برای تکمیل دادهها، تیم تحقیقاتی در ۱۴ نقطه میکروفونهایی نصب کرد و موفق شد نزدیک به ۱۰۰ هزار نمونه صوتی از آواز پرندگان را ضبط کند. این دادهها با استفاده از پلتفرم هوش مصنوعی BirdNET که توسط آزمایشگاه پرندهشناسی دانشگاه کرنل توسعه یافته، تحلیل شدند. نتایج نشان داد که در چهار دقیقهی تاریکی کامل، فعالیتهایی مانند پرواز و تغذیه کاهش یافت، اما برخی گونهها آوازخوانی بیشتری داشتند.
از میان ۵۲ گونهی شناساییشده، ۲۹ گونه تغییرات قابلتوجهی در الگوی آواز خود نشان دادند. برای مثال، سینهسرخ آمریکایی که معمولاً در سپیدهدم آواز میخواند، در آن بعدازظهر بیش از پنج برابر حالت عادی آواز سر داد. جغد خالدار نیز که پرندهای شبزی است، چهار برابر بیشتر از معمول صدا تولید کرد. در مقابل، گونههایی مانند گنجشک خانگی که الگوی آواز مشخصی ندارند، واکنش خاصی نشان ندادند.
اندرو فارنسورث، پرندهشناس دانشگاه کرنل، این پژوهش را «آزمایشی طبیعی و بینظیر» توصیف میکند که مجموعهدادهای غنی و منحصربهفرد فراهم کرده است. او معتقد است که هنوز رفتارهای پنهانی در این دادهها وجود دارد که میتواند مسیرهای تازهای برای تحقیقات علمی باز کند.
به گفتهی روزول، مرحلهی بعدی پژوهش شناسایی دقیق همان ۲۹ گونهای است که واکنش شدید به تغییرات نوری نشان دادند. این گونهها را میتوان بهعنوان پرندگان «فوقحساس به نور» دستهبندی کرد و از این اطلاعات برای کاهش آلودگی نوری در زیستگاههای طبیعیشان بهره برد. چنین رویدادهایی همچنین پیوند انسان با طبیعت را عمیقتر میکنند.
خورشیدگرفتگی کلی پدیدهای نادر است که بهندرت در یک منطقه تکرار میشود. به همین دلیل، بررسی اثرات آن بر حیاتوحش بسیار دشوار است. خورشیدگرفتگی ۲۰۲۴ همزمان با فصل مهاجرت پرندگان در آمریکای شمالی رخ داد و به گفتهی روزول، فرصتی بود که شاید تنها یکبار در طول زندگیاش فراهم شده باشد. او میگوید: «همهچیز دقیقاً هماهنگ بود؛ چنین رویدادی احتمالاً دیگر در زمان حیات من تکرار نخواهد شد.»