دهه‌هاست که فضانوردانی که به فضا سفر می‌کنند، ناچار بوده‌اند با رژیمی محدود و عمدتاً متشکل از غذاهای خشک‌شده و بسته‌بندی‌شده زندگی کنند. غذاهایی که طعم و بافت‌شان فاصله‌ی زیادی با خوراک تازه‌ی زمینی داشت و تنها برای تأمین انرژی و حفظ سلامت بدن طراحی می‌شدند، نه لذت از غذا خوردن.
اما این وضعیت در سال‌های اخیر به‌تدریج تغییر کرده است. با آغاز پروژه‌های کشت گیاه در مدار زمین – مانند سامانه‌ی کشت سبزیجات (Veggie) در ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) – فضانوردان توانستند برای نخستین بار از سبزیجات تازه در وعده‌های غذایی خود استفاده کنند. این تحول کوچک اما مهم، نشان داد که می‌توان حتی در محیط سخت و بسته‌ی فضا نیز نوعی زندگی طبیعی‌تر و انسانی‌تر را تجربه کرد.
اکنون، چین گامی فراتر برداشته است. در رویدادی بی‌سابقه، سازمان ملی فضایی چین (CNSA) سامانه‌ی جدیدی برای پخت غذا در مدار، به‌ویژه باربیکیو (کباب‌پز فضایی) را در ایستگاه فضایی تیان‌گونگ (Tiangong) نصب کرده است. این دستاورد نه‌تنها از نظر فناوری پخت در شرایط بی‌وزنی قابل توجه است، بلکه نشانه‌ای از تلاش چین برای ارتقای کیفیت زندگی فضانوردان و عادی‌سازی زندگی طولانی‌مدت در مدار محسوب می‌شود.
در ویدیویی که به‌تازگی توسط تلویزیون مرکزی چین (CCTV) منتشر شد، بینندگان شاهد لحظه‌ای جالب و کم‌نظیر بودند: خدمه‌ی فعلی ایستگاه تیان‌گونگ در حال آزمایش اولین باربیکیو فضایی! در این ویدیو، اعضای مأموریت شن‌ژو-۲۰ (Shenzhou-20) به گرمی از اعضای تازه‌وارد شن‌ژو-۲۱ (Shenzhou-21) استقبال می‌کنند؛ تیمی که پس از بازگشت خدمه‌ی پیشین، کنترل ایستگاه را به دست خواهد گرفت.
مراسمی دوستانه و شاد در ایستگاه فضایی آغاز می‌شود. دو فضانورد، وو فی (Wu Fei) و ژانگ هونگ‌ژانگ (Zhang Hongzhang)، سینی‌ای شامل شش بال مرغ از پیش مزه‌دارشده را (یکی برای هر عضو خدمه) درون محفظه‌ی باربیکیو قرار می‌دهند. دقایقی بعد، بال‌های مرغ طلایی و براق که در نگاه نخست بسیار اشتهابرانگیز به نظر می‌رسند، آماده‌ی خوردن می‌شوند. اعضای دیگر گروه – وانگ جی (Wang Jie)، چن دونگ (Chen Dong) و چن ژونگ‌روی (Chen Zhongrui) – نیز با اشتیاق به آن‌ها می‌پیوندند.
اما ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود. غذای دوم آن‌ها شامل نوارهای استیک مزه‌دار است که پس از پخت، رنگ و عطری وسوسه‌انگیز پیدا می‌کند. در تصاویر منتشرشده، خدمه لبخند می‌زنند و از این تجربه‌ی خاص لذت می‌برند؛ تجربه‌ای که شاید در آینده برای فضانوردان امری عادی شود، اما در حال حاضر، یک «اولین بزرگ» در تاریخ سفرهای فضایی به‌شمار می‌آید.
با این حال، هم‌زمان با این رویداد شاد، خبری نگران‌کننده نیز منتشر شد. برنامه‌ی بازگشت خدمه‌ی شن‌ژو-۲۰ به زمین به تعویق افتاده است. دلیل این تصمیم، بررسی احتمالی برخورد زباله‌های فضایی کوچک با فضاپیما عنوان شده است. طبق بیانیه‌ای که از سوی آژانس سرنشین‌دار فضایی چین (CMSA) منتشر شد، مهندسان در حال بررسی و ارزیابی خطر هستند و تا پایان بررسی، خدمه در ایستگاه باقی خواهند ماند.
در این اطلاعیه که روز سه‌شنبه، چهارم نوامبر – هم‌زمان با انتشار ویدیو – در شبکه‌ی اجتماعی ویبو (Weibo) منتشر شد، آمده است:
«فضاپیمای سرنشین‌دار شن‌ژو-۲۰ احتمالاً توسط زباله‌های فضایی کوچک مورد اصابت قرار گرفته است. تحلیل برخورد و ارزیابی خطر در حال انجام است. برای اطمینان از سلامت و ایمنی فضانوردان و موفقیت کامل مأموریت، تصمیم گرفته شد بازگشت شن‌ژو-۲۰ که در ابتدا برای پنجم نوامبر برنامه‌ریزی شده بود، به تعویق بیفتد.»
پدیده‌ی زباله‌های فضایی یکی از چالش‌های مهم در مأموریت‌های مداری است. ایستگاه فضایی بین‌المللی نیز بارها با خطر برخورد این ذرات ریز روبه‌رو شده و در مواردی مجبور به تغییر مدار یا مانور اجتنابی شده است. هرچند ذرات بسیار کوچک‌اند، اما به دلیل سرعت فوق‌العاده‌ی بالا (ده‌ها هزار کیلومتر در ساعت) می‌توانند خسارت‌های جدی به سازه‌های فضایی وارد کنند.
در حال حاضر مشخص نیست بازرسی‌ها و تعمیرات احتمالی چه مدت به طول خواهد انجامید، اما خدمه‌ی شن‌ژو-۲۰ می‌توانند با رضایت خاطر از اینکه رکوردی تاریخی در زمینه‌ی «آشپزی فضایی» ثبت کرده‌اند، روزهای خود را در مدار سپری کنند.
این تجربه‌ی موفق در تیان‌گونگ می‌تواند تصویری از آینده‌ی زندگی در فضا ارائه دهد؛ آینده‌ای که در آن ایستگاه‌های فضایی جدید و مأموریت‌های طولانی‌تر به انسان‌ها اجازه می‌دهند تا زندگی روزمره‌ی خود – از غذا خوردن گرفته تا تفریح – را به شکلی طبیعی‌تر ادامه دهند.
در حالی‌که ایستگاه فضایی بین‌المللی به پایان عمر عملیاتی خود نزدیک می‌شود و نسل جدیدی از ایستگاه‌های ملی و تجاری در حال طراحی است، ابتکارهایی مانند باربیکیو فضایی چین می‌تواند الهام‌بخش نسل آینده‌ی مأموریت‌های انسانی در فضا باشد.
در آینده، شاید فضاپیماها و ایستگاه‌ها نه‌تنها با صدای تجهیزات علمی، بلکه با عطر وسوسه‌انگیز گوشت کبابی پر شوند! و چه بسا در گام‌های بعدی، نسخه‌های گیاهی و وگان نیز برای فضانوردانی که رژیم‌های خاص دارند، طراحی شود تا زندگی در فضا بازتابی از تنوع و آزادی انتخاب انسانی روی زمین باشد.
با نصب چنین سامانه‌هایی، چین نشان داده که نگاهش به فضا تنها به عنوان محیطی برای آزمایش‌های علمی نیست، بلکه به عنوان محیطی برای زیستن انسان‌ها در نظر گرفته می‌شود. سامانه‌ی باربیکیو فضایی تیان‌گونگ نماد گذار از «بقا در فضا» به «زندگی در فضا» است؛ تغییری که در دهه‌های آینده برای مأموریت‌های طولانی به ماه، مریخ و فراتر از آن حیاتی خواهد بود.
به‌طور خلاصه، آنچه در نگاه اول صحنه‌ای سرگرم‌کننده از چند فضانورد شاد به نظر می‌رسد، در واقع نشانه‌ای از پیشرفت‌های بزرگ در فناوری فضایی و روان‌شناسی زیست فضانوردان است. چون در نهایت، سفرهای فضایی تنها درباره‌ی علم و فناوری نیستند، بلکه درباره‌ی حفظ انسانیت در دل بی‌وزنی و تنهایی کیهانی نیز هستند.
شاید روزی نه چندان دور، همان‌طور که امروزه مردم روی زمین آخر هفته‌ها باربیکیو برپا می‌کنند، فضانوردان نیز در ایستگاه‌های فضایی آینده – در مدار ماه یا حتی مریخ – با لبخند و گرمای کباب داغ، حس خانه را در دل فضا زنده نگه دارند.
