تصمیم برای تأسیس این آژانس در سال ۱۳۹۴ توسط اتحادیه آفریقا (AU) گرفته شد تا فعالیت‌های فضایی در قاره به‌صورت هماهنگ انجام شده و سیاست‌ها و راهبرد فضایی آفریقا به اجرا درآیند. AfAS همچنین همکاری‌های فضایی آفریقا با اروپا و دیگر شرکای بین‌المللی را هماهنگ خواهد کرد.
آژانس فضایی آفریقا
در دی ۱۳۹۴، اتحادیه آفریقا طی بیست‌وششمین نشست عادی خود، سیاست فضایی و راهبرد فضایی آفریقا را تصویب کرد تا چارچوبی هماهنگ برای فعالیت‌های فضایی در سراسر قاره ایجاد شود.
در حال حاضر، ۲۲ کشور آفریقایی دارای آژانس فضایی هستند. برخی از آن‌ها با پشتیبانی قوانین ملی اداره می‌شوند و برخی دیگر زیر نظر نهادهای پژوهشی فعالیت دارند. تمرکز اصلی این آژانس‌ها بر مأموریت‌های سنجش از دور زمین، پایش تغییرات اقلیمی و هواشناسی (برای کشاورزی)، خدمات پایه‌ای مانند ناوبری، ارتباطات و پاسخ به بلایای طبیعی است. برای نمونه، آژانس ملی فضایی آفریقای جنوبی (SANSA) برنامه‌ای موفق برای شناسایی آتش‌سوزی‌های مناطق دورافتاده با کمک ماهواره‌ها دارد.
یکی از اهداف اصلی سیاست فضایی آفریقا، تشکیل AfAS به‌عنوان یک نهاد مرکزی برای هماهنگی تلاش‌های آژانس‌های فضایی ملی است. این آژانس نقش پل ارتباطی واحد با سایر کشورها را ایفا کرده و در مذاکره با شرکت‌های خصوصی پرتاب و تولیدکنندگان تجهیزات، موضعی واحد برای قاره فراهم می‌کند.
چشم‌انداز فضایی آفریقا
در رویدادی که در بهمن ۱۴۰۳ برگزار شد، دکتر «تیدیانه اوآتارا»، رئیس شورای AfAS، سه ستون اصلی جاه‌طلبی‌های فضایی آفریقا را چنین بیان کرد:
۱. لزوم استفاده از فناوری‌های فضایی
۲. نیاز به چارچوب ساختاری قدرتمند
۳. آینده فضا در عصر «فضای نوین» (NewSpace) و هوش مصنوعی
او تأکید کرد که آفریقا در حال حاضر بیشتر مصرف‌کننده داده‌ها و فناوری‌های فضایی است و لازم است این وضعیت تغییر کند:
«آفریقا غول خفته اقتصاد فضاست. با پیش‌بینی درآمدی معادل ۲۲ میلیارد دلار تا سال ۱۴۰۵، هنوز سطح توانمندی‌های خود را لمس نکرده‌ایم. باید از مصرف‌کننده منفعل به تولیدکننده فعال دانش، خدمات و راه‌حل‌های فضایی تبدیل شویم. آینده فضا در گرو همکاری است. ما باید نیروی انسانی متخصص پرورش دهیم و محیطی مناسب برای شکوفایی استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های کوچک فراهم کنیم.»
سیاست و راهبرد فضایی آفریقا
سند سیاست فضایی اتحادیه آفریقا در ۱۶ صفحه تنظیم شده که برخی اهداف کلیدی آن عبارت‌اند از:
- سودمندی برای مردم آفریقا: این سیاست باید در بهبود اقتصاد کشورهای عضو و زندگی مردم مؤثر باشد؛ مانند ارتقای آموزش، دسترسی به فناوری، اطلاع‌رسانی سریع (مثلاً هشدار بلایای طبیعی) و به‌کارگیری نیروی کار محلی تربیت‌شده در دانشگاه‌های آفریقایی.
- افزایش دسترسی به زیرساخت‌های خدمات فضایی: از جمله استفاده از تأسیسات موجود، ساخت مراکز جدید، آموزش نیروی متخصص و ایجاد شبکه‌ای برای اشتراک منابع بین کشورهای عضو.
- هم‌افزایی بین کشورها: با توجه به هزینه بالای برنامه‌های فضایی، همکاری و جلوگیری از دوباره‌کاری باعث صرفه‌جویی و بهره‌برداری بهتر می‌شود.
سند راهبردی نیز اهداف بالا را به‌صورت عملیاتی‌تر و با هدف‌گذاری مشخص بیان می‌کند.
آفریقا در فضا
با وجود این‌که آفریقا یک‌پنجم سطح خشکی زمین را پوشش می‌دهد، تنها ۰٫۵٪ از بودجه جهانی فضا را در اختیار دارد. در سال ۱۳۹۱، فقط آفریقای جنوبی در میان ۳۰ کشور برتر از نظر بودجه فضایی قرار داشت (رتبه ۲۳ با بودجه ۴۱ میلیون دلار) و از نظر تولید علمی در حوزه ماهواره‌ها نیز در رتبه ۳۰ قرار گرفت.
تا کنون ۱۸ کشور آفریقایی ماهواره پرتاب کرده‌اند که مجموعاً به ۶۷ پرتاب می‌رسد. نخستین آن‌ها (Nilesat-101) در سال ۱۳۷۶ توسط مصر و آخرین آن‌ها (Botsat-1) در اسفند ۱۴۰۳ توسط بوتسوانا انجام شد. با این حال، بیشتر این ماهواره‌ها از کار افتاده‌اند یا وارد جو زمین شده‌اند و هیچ‌کدام توسط راکت‌های آفریقایی یا از پایگاه‌های پرتاب در آفریقا به فضا نرفته‌اند.
این وضعیت نشان می‌دهد که قاره آفریقا در حوزه سرمایه‌گذاری فضایی عقب مانده است. در اسناد سیاستی تأکید شده که کشورهای آفریقایی باید منابع بیشتری را به این حوزه اختصاص دهند تا از فرصت‌ها و مزایایی که کشورهای توسعه‌یافته به آن دست یافته‌اند، بهره‌مند شوند. تأسیس AfAS گامی جدی برای جبران این عقب‌ماندگی است.
قاره آفریقا با وجود ظرفیت‌های فراوان انسانی، علمی و منابع طبیعی، تاکنون حضور مؤثری در صنعت فضایی جهانی نداشته است، اما تأسیس آژانس فضایی آفریقا (AfSA) گامی مهم و امیدبخش برای تغییر این وضعیت است.
این اقدام نشان‌دهنده عزم قاره برای:
- هم‌افزایی و یکپارچه‌سازی توان کشورها در حوزه فضا،
- حرکت از مصرف فناوری به تولید آن،
- افزایش استقلال و حضور مؤثر در اقتصاد جهانی فضا
است.
همچنین، تأکید بر آموزش نیروی متخصص، حمایت از استارت‌آپ‌ها، و بهره‌گیری از هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین نشان می‌دهد که آفریقا می‌خواهد آینده‌ای فعال و مؤثر در صنعت فضا داشته باشد، نه فقط نقشی منفعل.
