نزدیک‌ترین همسایه کیهانی ما، در پرتره‌ای تازه از عکاسی نجومی، با شکوهی بی‌نظیر می‌درخشد.
رونالد برشر، عکاس نجومی سرشناس، تصویری خیره‌کننده از کهکشان مارپیچی همسایه‌مان ــ کهکشان آندرومدا ــ ثبت کرده است؛ کهکشانی که در اعماق کیهان، در فاصله‌ای حدود ۲/۵ میلیون سال نوری از زمین آرام گرفته و در تاریکی فضا همچون چراغی عظیم می‌درخشد.
برشر در این تصویر توانسته جزئیاتی خارق‌العاده از بازوهای مارپیچی گسترده‌ی آندرومدا را به نمایش بگذارد. این بازوها که پهنایی نزدیک به ۲۶۰ هزار سال نوری دارند، با نور شدید و درخشان زایش ستارگان تازه به چشم می‌آیند. در میان این تابش پرقدرت، رگه‌های تیره و متراکم غبار کیهانی به‌وضوح دیده می‌شود؛ رگه‌هایی که به شکل مارپیچ گرداگرد مرکز درخشان کهکشان می‌پیچند. اخترشناسان بر این باورند که در دل این مرکز درخشان، یک سیاهچاله ابرپرجرم پنهان شده که جرم آن دست‌کم ۱۴۰ میلیون برابر خورشید ما است.
در کنار این صحنه باشکوه، می‌توان کهکشان ماهواره‌ای نزدیک، یعنی M32 را همچون گوی درخشانی در لبه‌ی بالایی دیسک آندرومدا مشاهده کرد. درست در پایین تصویر نیز لکه‌ای شیرگون و مه‌آلود از نور دیده می‌شود که در حقیقت کهکشان بیضوی مسیه ۱۱۰ (Messier 110) است؛ کهکشانی مستقل که خود میزبان حدود ۱۰ میلیارد ستاره است.
ثبت نوری که میلیون‌ها سال در راه بوده
برشر این تصویر تاریخی را طی یک پروژه طاقت‌فرسا ثبت کرده است. او بین تاریخ ۱۷ اوت تا ۲ سپتامبر امسال، به مدت ۳۸ ساعت پی‌درپی به رصد و عکاسی از آندرومدا پرداخت. ابزار او یک تلسکوپ شکست‌نگر Sky-Watcher Esprit 70 EDX به همراه دوربین قدرتمند QHY367C Pro بود که با تجهیزات جانبی کامل، امکان چنین عکاسی باکیفیتی را فراهم کرد.
او در وب‌سایت شخصی خود نوشته است:
«هر بار که به این کهکشان نگاه می‌کنم ــ حتی با چشم غیرمسلح ــ با خود می‌اندیشم که نوری که اکنون به چشمانم رسیده، سفرش را میلیون‌ها سال پیش، پیش از آنکه حتی انسان روی زمین تکامل یابد، آغاز کرده است. واقعاً شگفت‌انگیز است!»
این سخن نشان می‌دهد که تماشای آندرومدا تنها یک تجربه دیداری نیست، بلکه سفری ذهنی در تاریخ کیهان است. نور این کهکشان، حامل داستانی از گذشته‌های بسیار دور است؛ گذشته‌ای که هیچ انسانی شاهد آن نبوده است.
چگونه آندرومدا را در آسمان بیابیم؟
اگر دوست دارید خودتان نیز آندرومدا را ببینید، کافی است شب‌های صاف اواخر سپتامبر را امتحان کنید. درست پس از غروب خورشید، این کهکشان را می‌توان در نزدیکی صورت فلکی آندرومدا یافت. کافی است به ستاره‌ی درخشان میرَخ (Mirach) نگاه کنید ــ ستاره‌ای که پرنورترین عضو این صورت فلکی است. آندرومدا در حدود ۱۰ درجه بالاتر و کمی سمت چپ میرَخ قرار دارد. برای آنکه فاصله‌ی زاویه‌ای ۱۰ درجه را در آسمان اندازه بگیرید، کافی است مشت خود را گره کرده و بازویتان را کاملاً بکشید؛ پهنای مشت بسته شما تقریباً معادل همین ۱۰ درجه است.
جالب است بدانید که آندرومدا تنها کهکشانی است که می‌توان آن را با چشم غیرمسلح در آسمان تاریک شب مشاهده کرد. آنچه با چشم دیده می‌شود تنها هسته‌ی درخشان آن است، اما با دوربین دوچشمی یا تلسکوپ کوچک می‌توان ساختار مه‌آلود بازوهایش را نیز تشخیص داد.
آیا آندرومدا با کهکشان ما برخورد خواهد کرد؟
برای سال‌ها، اخترشناسان بر این باور بودند که آندرومدا و راه‌شیری در مسیر برخورد حتمی قرار دارند. محاسبات گذشته نشان می‌داد که در حدود ۴ میلیارد سال دیگر این دو کهکشان عظیم با یکدیگر ادغام می‌شوند و کهکشانی بیضوی و بسیار بزرگ‌تر پدید می‌آورند. این پیش‌بینی حتی در کتاب‌های درسی هم آمده بود و به‌عنوان سرنوشتی اجتناب‌ناپذیر پذیرفته می‌شد.
اما پژوهش‌های تازه، این قطعیت را به چالش کشیده‌اند. به گفته‌ی تیل ساوالا، پژوهشگر دانشگاه هلسینکی، «احتمال برخورد از چیزی نزدیک به یقین، به چیزی شبیه به پرتاب یک سکه رسیده است.» به بیان دیگر، امروز دیگر نمی‌توان با اطمینان گفت که آندرومدا و راه‌شیری حتماً به هم خواهند رسید.
این تغییر دیدگاه به دلیل شواهد تازه‌ای است که از سرعت‌های جانبی و حرکت‌های سه‌بعدی آندرومدا به دست آمده. اگرچه دو کهکشان همچنان به سمت یکدیگر نزدیک می‌شوند، اما زاویه حرکت می‌تواند سرنوشت نهایی را تغییر دهد؛ یا به برخوردی عظیم منجر شود، یا باعث عبور آرام آن‌ها از کنار هم گردد.
چرا این تصویر اهمیت دارد؟
تصویری که برشر ثبت کرده، تنها یک عکس زیبا نیست. این تصویر نشان می‌دهد که عکاسی نجومی آماتوری تا چه اندازه پیشرفت کرده است. امروزه با ابزارهایی که حتی برای افراد غیرحرفه‌ای در دسترس است، می‌توان تصاویری با جزئیاتی شگفت‌انگیز ثبت کرد؛ تصاویری که در گذشته تنها با تلسکوپ‌های عظیم رصدخانه‌ای امکان‌پذیر بودند.
از سوی دیگر، این عکس فرصتی است برای ما تا عظمت کیهان را در ذهن خود مجسم کنیم. وقتی به بازوهای غبارآلود و پرستاره آندرومدا نگاه می‌کنیم، در واقع داریم به آینده‌ی احتمالی کهکشان خودمان نیز می‌نگریم. شاید میلیاردها سال بعد، بازماندگان ستارگان ما در دل همین ساختار ادغام‌شده زندگی کنند.
جمع‌بندی
آندرومدا تنها یک جرم آسمانی نیست؛ آینه‌ای است که هم گذشته و هم آینده‌ی ما را نشان می‌دهد. نور آن از زمانی آغاز به حرکت کرده که هنوز انسانی روی زمین وجود نداشت، و سرنوشتش احتمالاً با سرنوشت کهکشان ما گره خورده است. پرتره‌ی تازه رونالد برشر، نه‌تنها زیبایی خیره‌کننده این همسایه کیهانی را آشکار کرده، بلکه یادآور این واقعیت است که ما بخشی کوچک از جهانی بی‌پایان و در حال تغییر هستیم.
