این پرسش بیش از نیم قرن است که موضوع پژوهشها و کاوشهای فضایی است و ارتباط تنگاتنگی با چگونگی و زمان پیدایش حیات در زمین دارد. در حال حاضر، شش مأموریت فعال در حال جستجوی نشانههایی از حیات گذشته (و شاید حتی کنونی) در سیاره سرخ هستند؛ از جمله مریخنوردهای پرسِوِرَنس و کیوریاسیتی ناسا، مدارگرد Mars Reconnaissance Orbiter، مدارگرد «امید» متعلق به امارات متحده عربی، مدارگرد ExoMars آژانس فضایی اروپا، و همچنین مدارگرد و مریخنورد مأموریت تیانون-۱ چین. در آیندهای نزدیک، مأموریت تیانون-۳ نیز به این جمع خواهد پیوست؛ مأموریتی برای بازگرداندن نمونه از سطح مریخ که شامل دو فضاپیما خواهد بود.
این مأموریت ساختاری مشابه مأموریت بازگرداندن نمونه مریخ (MSR) ناسا و آژانس فضایی اروپا دارد و شامل یک فرودگر و وسیله صعودی برای جمعآوری نمونهها، و یک مدارگرد برای بازگرداندن آنها به زمین خواهد بود. دانشگاه هنگکنگ (HKU) اعلام کرده که پروفسور ییلیانگ لی، زیستاخترشناس دانشکده علوم زمین، به تیم علمی این پروژه پیوسته است. او سرپرستی گروهی از دانشگاه HKU را بر عهده دارد که وظیفه تعیین محل فرود مأموریت را دارند؛ منطقهای که زمانی آب مایع در آن جریان داشته و مواد معدنی فراوانی در آن یافت میشود که میتوانند نشانههایی از حیات گذشته (یا حتی کنونی) را در خود حفظ کرده باشند.
لی همچنین نویسنده اصلی مقالهای است که هدف این مأموریت را توضیح میدهد و بهتازگی در نشریه Nature Astronomy منتشر شده است. در این پژوهش، گروهی از دانشمندان از مؤسسه علوم اعماق فضا، آزمایشگاه اکتشافات فضایی، آکادمی علوم زمینشناسی چین، مرکز مهندسی فضایی و اکتشاف ماه آژانس فضایی ملی چین (LESEC)، دانشگاه علوم و فناوری چین، مدرسه سنجش از دور و مهندسی اطلاعات، آزمایشگاه کلیدی فیزیک زمین و سیارات، مرکز پژوهشهای علوم سیارهای، مؤسسه مهندسی سامانههای فضاپیما در پکن (ISSE)، و آکادمی علوم چین نیز مشارکت داشتهاند.
اعتبار تصویر: هو و همکاران (۲۰۲۵)
جستجوی نشانههای حیات در مریخ با مأموریتهای وایکینگ ۱ و ۲ ناسا آغاز شد؛ مأموریتهایی که شامل مدارگرد و فرودگر بودند. این دو فرودگر بهترتیب در مناطق Chryse Planitia و Utopia Planitia در نواحی کمارتفاع شمالی مریخ فرود آمدند. باور بر این است که این ناحیه زمانی میزبان اقیانوسی جهانی بوده که نیمکره شمالی مریخ را دربر گرفته و به همین دلیل برای جستجوی نشانههای زیستی بسیار امیدوارکننده به شمار میرفت. اگرچه نتایج اولیه قطعی نبود، اما این تلاشها ادامه یافت و با مأموریتهایی مانند پتفایندر، اسپیریت و آپورچونیتی، کیوریاسیتی و پرسورنس تقویت شد.
تحقیقات زیستاخترشناسی همچنین از کشفیات اخیر روی زمین سود بردهاند. بر اساس شواهد سنگوارهای، دانشمندان بر این باورند که حیات نخستین بار در اقیانوسهای زمین و در دوران «آرکئن» (حدود ۴ میلیارد سال پیش) پدید آمده است. شواهد متعدد نشان میدهند که تکامل حیات میکروبی در نخستین میلیارد سال نقش کلیدی در سکونتپذیری زمین داشته است. در همین دوران، یعنی در «دوره نواخی» مریخ (۴.۱ تا ۳.۷ میلیارد سال پیش)، شرایط مریخ بسیار شبیه به زمین بوده است: جو غلیظتر، آب جاری در سطح، و فعالیتهای آتشفشانی. بهعبارت دیگر، مریخ نیز در همان زمان، محیطی مناسب برای ظهور حیات داشته است.
برای بررسی این موضوع، دانشمندان امیدوارند از مناطقی نمونهبرداری کنند که غنی از کانیهای آبدار باشند (که برای حیات ضروریاند) و در آنها شواهدی از فعالیت میکروبی احتمالی در طول میلیاردها سال حفظ شده باشد. بنابراین، انتخاب محل فرود نخستین گام حیاتی در هر مأموریت بازگشت نمونه است. پروتکل و استراتژی این انتخاب در مقالهی تیم پژوهشی شرح داده شده است. همچنین ابزارهای علمی مأموریت و روشهای شناسایی نشانههای زیستی احتمالی در نمونههای بازگشتی نیز در این مقاله توضیح داده شدهاند. این نمونهها از عمق حدود ۲ متری سطح مریخ استخراج خواهند شد، چرا که در این عمق، مواد آلی از تابش و مواد سمی مانند پرکلراتها در امان هستند.
در راستای سیاستهای حفاظتی کمیته تحقیقات فضایی (COSPAR)، تیم پژوهشی پیشنهاد کرده که آزمایشگاه نمونههای مریخ در حومه شهر هفئی در چین احداث شود؛ شهری که قطب علمی بزرگی است و بسیاری از مؤسسههای پژوهشی برجسته چین در آن قرار دارند. این آزمایشگاه به ابزارهای علمی لازم برای تحلیل جامع نمونههای بازگشتی مجهز خواهد بود و شرایط ایزولهای را فراهم میکند تا از هرگونه آلودگی زیستی جلوگیری شود. در صورتی که تأیید شود هیچ عامل زیستی فعالی در نمونهها وجود ندارد، این نمونهها برای آنالیزهای دقیقتر به آزمایشگاههای دیگر منتقل خواهند شد.
اعتبار تصویر: آژانس ملی فضایی چین (CNSA)
با لغو شدن مأموریت MSR ناسا/ESA، اکنون چین در مسیر تبدیل شدن به نخستین کشوری قرار گرفته که نمونههایی از مریخ را به زمین بازمیگرداند؛ نمونههایی که ممکن است حاوی مواد آلی یا حتی آثار حیاتی باشند. مأموریت تیانون-۳ بر موفقیت تیانون-۱ بنا خواهد شد؛ مأموریتی که در سال ۱۴۰۰ با موفقیت در مدار مریخ قرار گرفت، فرود آمد و مریخنورد «ژورونگ» را مستقر کرد. در این روند، چین نخستین کشوری شد که در یک مأموریت واحد به هر سه هدف دست یافت. اکنون امید دارد که این موفقیت را در سال ۱۴۰۷ تکرار کند.
آژانس فضایی ملی چین (CNSA) در تاریخ ۱۱ مارس فراخوانی رسمی برای همکاریهای بینالمللی در این مأموریت منتشر کرد. انتخاب نهایی همکاران بینالمللی برای مهر ۱۴۰۴ برنامهریزی شده و نمونههای پروازی ابزارهای منتخب باید تا سال ۱۴۰۶ تحویل داده شوند. اگر همهچیز طبق برنامه پیش برود، نمونهها در سال ۱۴۱۰ به زمین بازگردانده خواهند شد.
