تاکنون درباره روش‌های مختلفی برای مقابله با این پدیده گزارش شده است؛ از جمله ساخت سکوهای فرود به‌وسیله چاپ سه‌بعدی تا هنگام نشستن فضاپیما، همه چیز در اطراف آن در اثر برخورد ذرات ساییده نشود، یا استفاده از نیتروژن مایع برای زدودن غبار از روی لباس فضانوردان. با این حال، حقیقت این است که برای هرگونه حضور بلندمدت بر سطح ماه، مهار و مدیریت غباری که در آنجا انباشته شده، یکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین وظایف خواهد بود.
در مقاله‌ای جدید، دکتر اسلاوا توریشف از آزمایشگاه پیش‌رانش جت ناسا (JPL)، که دانشمندی چندرشته‌ای است و آخرین گزارش درباره او به مطالعه تلسکوپی مربوط به عدسی گرانشی خورشید اختصاص داشت، درکی تازه و دقیق‌تر از ویژگی‌های فیزیکی غبار ماه ارائه کرده است. این داده‌های تازه می‌تواند به مهندسان کمک کند تا نسل بعدی رُوِرها و زیرساخت‌های موردنیاز برای گسترش حضور انسان در نزدیک‌ترین همسایه زمین را بهتر طراحی کنند.
چرا غبار ماه تا این حد مشکل‌آفرین است؟
ماه چرخه آب ندارد؛ چرخه‌ای که روی زمین باعث می‌شود ذرات خاک طی فرسایش مداوم، به شکل‌های نرم و بی‌خطر مانند دانه‌های گرد و بیضی درآیند. اما بررسی دقیق ذرات ریز غبار ماه نشان می‌دهد که این دانه‌ها تیز، لبه‌دار و نامنظم‌اند. همین شکل نامتقارن موجب می‌شود به هر سطحی بچسبند و در عین حال آن را خراش دهند و فرسایش دهند.
افزون بر این، دکتر توریشف اشاره می‌کند که نیروهای واندروالسی (نیروهای چسبندگی میان ذرات) در ماه تا صد میلیون برابر قوی‌تر از گرانش ماه هستند. به بیان دیگر، وقتی غبار به چیزی می‌چسبد—چه سطح بیرونی لباس فضانورد باشد یا دندانه‌های چرخ‌دنده یک رُوِر—کندن آن تقریباً غیرممکن می‌شود و به دلیل تیزی‌اش، به هر چیزی آسیب جدی وارد می‌کند.
رسانایی الکتریکی؛ دشمن خاموش تجهیزات
مقاله همچنین به مشکل دیگری اشاره می‌کند: غبار ماه رسانای الکتریکی است. اگر این غبار روی آنتن‌ها—مثلاً آنتنی که یک رُوِر برای ارتباط با مرکز کنترل استفاده می‌کند—تجمع کند، باعث کاهش قدرت سیگنال یا «تضعیف» آن می‌شود. جالب‌تر اینکه نحوه تضعیف سیگنال بسته به محل منشأ غبار متفاوت است. غبار مناطق «ماریا» مانند یک بار دی‌الکتریک عمل می‌کند، در حالی که در نواحی مرتفع «های‌لند»، بیشتر مانند یک «غیرهم‌تُنانِ خازنی» عمل کرده و تنظیم فرکانس را دشوار می‌کند.
مناطق دائماً در سایه: جایی که غبار رفتار متفاوتی دارد
مناطق دائماً سایه‌دار (PSRs) یکی از جذاب‌ترین نواحی برای کاوش‌های آینده هستند، زیرا یخ آب در آنها یافت می‌شود. اما در این نواحی، چالش غبار وارد مرحله‌ای تازه می‌شود. رسانایی الکتریکی غبار در PSRها بسیار پایین است، بنابراین سازه‌ها و وسایل نقلیه هنگام عبور از این مناطق بار الکترواستاتیکی زیادی در سطح خود جمع می‌کنند. این بارها ممکن است ناگهان تخلیه شوند و به تجهیزات حساس آسیب جدی وارد کنند، مگر اینکه از ابتدا برای مقاومت در برابر چنین تخلیه‌هایی طراحی شده باشند.
غباری که مانع خنک‌سازی تجهیزات می‌شود
داده‌های تازه‌ای که کاوشگر ChaSTE روی فرودگر «چاندریان ۳» جمع‌آوری کرده نشان می‌دهد که رسانایی گرمایی لایه سطحی غبار ماه به گونه‌ای است که می‌تواند باعث گرم شدن بیش از حد سیستم‌ها شود. زیرا این لایه همچون یک عایق حرارتی عمل کرده و مانع دفع گرمای تولیدشده در رادیاتورها می‌شود. با این حال، یافته‌ها نشان می‌دهد که تنها چند سانتی‌متر پایین‌تر از سطح، رگولیت ماه فشرده‌تر بوده و گرما را بسیار بهتر منتقل می‌کند.
نقش تابش خورشید در شارژ الکتریکی غبار
تجربه NILS روی فرودگر چانگ‌ئه ۶ چین نشان می‌دهد که تابش خورشید باعث ایجاد لایه‌ای از یون‌های هیدروژن باردار در نزدیکی سطح روزانه ماه می‌شود. این لایه، ساختار «پوشش پلاسما» را تغییر می‌دهد؛ پوششی که برای محاسبه نحوه حرکت غبار اهمیت دارد. بر اساس این یافته‌ها، یکی از سه سازوکار اصلی جابه‌جایی غبار ماه، یعنی «پرش الکترواستاتیکی»، زمانی رخ می‌دهد که بارهای الکتریکی آن‌قدر زیاد می‌شوند که می‌توانند غبار را چندین فوت از سطح بلند کنند. این پدیده به طور ویژه در مرز میان روز و شب ماه رخ می‌دهد، جایی که اختلاف بار الکتریکی بسیار شدید است.
برخورد میکروموشک‌ها؛ سازنده ابر دائمی غبار
سازوکار دیگر، برخورد میکروموشک‌هاست که پیش‌تر تا حدی مطالعه شده بود. این برخوردهای ریز، باعث پرتاب شدن غبار و ایجاد نوعی «ابر دائمی» از ذرات در ارتفاعی کم از سطح ماه می‌شوند.
نقش فرود آمدن موشک‌ها در تشدید مشکل
سومین و شاید شدیدترین عامل جابه‌جایی غبار، خود ما هستیم. وقتی موشک‌ها روی ماه فرود می‌آیند، توده عظیمی از غبار را با فشار بسیار از سطح جدا کرده و همه چیز را در چند کیلومتری اطراف همچون اسید ساییدگی در معرض فرسایش قرار می‌دهند. داده‌های مأموریت شکست‌خورده «اودیسیوس» نشان می‌دهد که نرخ «فرسایش» ناشی از پیشران موشک‌ها ۴ تا ۱۰ برابر بیشتر از آن چیزی است که پیش‌تر تصور می‌شد. بنابراین یا باید محل فرود را از پایگاه‌ها دورتر انتخاب کرد یا زیرساخت‌ها را مقاوم‌تر ساخت تا در برابر طوفان‌های شدید غبار دوام بیاورند.
جمع‌بندی: مشکل را باید پذیرفت، نه نادیده گرفت
در حال حاضر این یافته‌ها بیشتر به عنوان اطلاعات پایه برای مهندسان ارزشمند هستند تا نسل آینده مأموریت‌های ماه‌نشینی را طراحی کنند. شاید همه این داده‌ها دلگرم‌کننده نباشند، اما همه علم الزاماً خوشایند نیست. مهم‌تر آن است که برای گسترش حضور انسان در دنیای فراتر از زمین، با دیدی واقع‌بینانه و علمی پیش برویم. غبار ماه مشکلی است که همواره همراه ما خواهد بود، و باید بپذیریم که تنها راه پیشرفت، فهم عمیق آن و طراحی راهکارهای عملی برای مقابله با آن است.
