در عمق اقیانوس آرام، نشانههایی کشف شده که حکایت از این دارند که در گذشته، انفجاری عظیم در فضا (ابرنواختر) رخ داده و پرتوهای کیهانی آن به سوی زمین سرازیر شدهاند. دانشمندان اکنون توانستهاند که نزدیکترین منابع ممکن این انفجار را شناسایی کنند.
در ابتدای سال جاری، دومینیک کول و تیم تحقیقاتیاش از مرکز هلمهولتز درسدن-روسندورف در آلمان، افزایش غیرمنتظرهای در میزان بریلیم رادیواکتیو میان صخرههای فلزی در عمق پنج کیلومتری زیر اقیانوس آرام کشف کردند. قدمت این ماده شیمیایی به بیش از ده میلیون سال میرسد.
بریلیم رادیواکتیو معمولاً زمانی به وجود میآید که پرتوهای کیهانی وارد جو زمین شوند. بر این اساس، کول و همکارانش احتمال دادند که یک انفجار ابرنواختری در گذشته، عامل افزایش این ماده بوده است.
با این وجود، امکان تأثیر عوامل دیگر نیز منتفی نبود. مثلاً ممکن است میدان مغناطیسی خورشید در آن دوران ضعیفتر بوده باشد و به همین خاطر زمین کمتر در برابر پرتوهای کیهانی محافظت میشد. همچنین جریانهای قوی اقیانوسی شاید بریلیم تولید شده در نواحی قطبی را به منطقهای که نمونهگیری شده بود منتقل کرده باشند. بنابراین افزایش بریلیم لزوماً دلیلی قطعی بر وقوع ابرنواختر نبود و نیاز به بررسیهای دقیقتر احساس میشد.
اخیراً افرم ماکونی و تیمش در دانشگاه وین با استفاده از دادههای تلسکوپ فضایی گایا موفق شدند دو منبع احتمالی این انفجار را شناسایی کنند. تلسکوپ گایا موقعیت و حرکت میلیاردها ستاره در کهکشان راه شیری را ثبت کرده است.
محققان با دنبال کردن مسیر حرکت حدود ۲۷۰۰ خوشه ستارهای نسبت به خورشید طی ۲۰ میلیون سال گذشته و بررسی احتمال انفجار ابرنواختری در هر کدام، دریافتند که ۷۰ درصد احتمال دارد ستارهای در فاصله تقریبی ۳۰۰ سال نوری از زمین، درست ۱۰ میلیون سال پیش منفجر شده باشد. این زمان همزمان با افزایش میزان بریلیم در زمین است؛ اما ۳۰ درصد احتمال هم وجود دارد که چنین انفجاری رخ نداده باشد.
اگر واقعا این ابرنواختر رخ داده، دو خوشه ستارهای احتمالی برای آن وجود دارد: خوشهای جوان به نام ASCC 20 که در فاصله حدود ۲۰۰ سال نوری و نزدیکترین منبع محسوب میشود و خوشه دیگری به نام OCSN 61 که کمی دورتر است.
نشانههای دیگر نیز وجود دارند که از نقش یک انفجار ابرنواختری خبر میدهند؛ از جمله اینکه ۱۰ میلیون سال پیش، منظومه شمسی در منطقهای بسیار پرجمعیت از کهکشان قرار داشت که با موج عظیمی از گاز، غبار و ستارهها به نام موج رادکلیف محصور شده بود.
برای تأیید قطعی این فرضیه، نیازمند مدلسازیهای دقیقتر حرکات ستارگان هستیم، اما این فرضیه با سایر شواهد زمینی نیز همخوانی دارد. نمونه بارز آن، افزایش ایزوتوپهای رادیواکتیو ناشی از غبار کیهانی است که حدود ۷.۵ میلیون سال پیش در زمین ثبت شده است.
ذرات غبار کیهانی برخلاف پرتوهای کیهانی که نزدیک به سرعت نور حرکت میکنند، بسیار کندتر حرکت دارند. بنابراین ممکن است پرتوهای کیهانی ابرنواختر ۱۰ میلیون سال پیش به سرعت به زمین رسیده باشند و موجب افزایش بریلیم شده باشند، در حالی که ذرات غبار مربوط به همان انفجار چند میلیون سال بعد به زمین رسیدهاند. کول میگوید: «اثبات این فرضیه بسیار پیچیده است، ولی از نظر علمی منطقی به نظر میرسد.»