یک مطالعه جدید نشان می دهد که زمین لرزه ای به بزرگی ۷.۵ یا ۸ ریشتر ۲۵۰۰ سال پیش شبه قاره هند را لرزاند و مسیر رودخانه گنگ را تغییر داد.
تحقیقات جدید نشان می دهد زمین لرزه ای بزرگ که ۲۵۰۰ سال پیش جنوب آسیا را لرزاند به طور ناگهانی مسیر رودخانه گنگ را تغییر داد.
این زمین لرزه قبلاً برای علم ناشناخته بود، اما محققان سرنخ هایی از نیروی عظیم آن را در چشم انداز نزدیک داکا، پایتخت بنگلادش مشاهده کردند. این تیم یافته های خود را در مطالعه ای که دوشنبه (۲۸ خرداد) در مجله Nature Communications منتشر شد، فاش کرد. این زمین لرزه احتمالاً به بزرگی ۷.۵ یا ۸ ریشتر رسید و آنقدر قوی بود که مسیر ساقه اصلی گنگ را تغییر داد – علیرغم اینکه بخش جابجا شده رودخانه بیش از ۱۱۰ مایل (۱۸۰ کیلومتر) از کانون زلزله فاصله داشت.
تغییرات سریع مسیر رودخانه را آولسیون می نامند. محققین قبلاً انحرافات ناشی از فعالیت لرزه‌ای را ثبت کرده‌اند، اما مایکل استکلر، ژئوفیزیک‌دان و استاد محقق در رصدخانه زمین لامونت-دوهرتی در کلمبیا، یکی از نویسندگان این مطالعه، ‘فکر نمی‌کنم تا به حال چنین بزرگی را در جایی ندیده باشیم.’ مدرسه آب و هوا در نیویورک، در بیانیه ای اعلام کرد.
گنگ یکی از بزرگترین رودخانه های جهان است که حدود ۱۶۰۰ مایل (۲۵۰۰ کیلومتر) جریان دارد. از کوه های هیمالیا، در مرز بین هند و چین شروع می شود و سپس از شرق از طریق هند به بنگلادش می ریزد، جایی که با دیگر رودخانه های مهم از جمله برهماپوترا و مگنا ادغام می شود. آبراه‌های ترکیبی به بیرون منفجر می‌شوند و بزرگترین دلتای رودخانه روی زمین را تشکیل می‌دهند و به خلیج بنگال تخلیه می‌شوند.
مانند رودهای دیگری که از دلتاهای بزرگ می گذرند، گنگ می تواند مسیر خود را – بدون کمک زلزله – با حمل رسوباتی که به تدریج در بستر رودخانه انباشته می شوند، تغییر دهد. در نهایت، رسوب کافی در یک نقطه جمع می شود تا از چشم انداز اطراف بلندتر شود، در این نقطه رودخانه سرریز می شود و مسیر جدیدی را برای خود ایجاد می کند.
استکلر گفت، در حالی که این فرآیند طی چندین سال یا چند دهه اتفاق می افتد، یک زمین لرزه به طور بالقوه می تواند مسیر رودخانه را کمابیش آنی تغییر دهد.
لیز چمبرلین، نویسنده ارشد این مطالعه، زمین‌شناسی و استادیار دانشگاه واگنینگن در هلند، در بیانیه‌ای گفت: «قبلاً تأیید نشده بود که زمین‌لرزه‌ها می‌توانند در دلتاها، به‌ویژه برای رودخانه‌ای عظیم مانند گنگ، پرت شوند.»
بر اساس این بیانیه، تصاویر ماهواره‌ای اولین سرنخ‌ها را در اختیار دانشمندان قرار دادند که نشان می‌دهد گنگ در گذشته با خشونت تغییر مسیر داده است. چمبرلین و همکارانش چیزی شبیه یک کانال رودخانه قدیمی را دیدند که به موازات رود گنگ در ۶۲ مایلی (۱۰۰ کیلومتری) جنوب داکا قرار داشت. محققان سپس منطقه را برای جمع‌آوری شواهد بیشتر کاوش کردند و نوارهایی از شن را یافتند که در چندین مکان از زمین گل‌آلود عبور می‌کردند. آنها این نوارها را به عنوان لرزه خراش شناسایی کردند – لایه های عمودی شن و ماسه که هنگام لرزش خاک های آبکی زمین ‘ فوران’ می کنند – و به این نتیجه رسیدند که آنها در یک رویداد واحد تشکیل شده اند.
تجزیه و تحلیل شیمیایی ماسه و گل نشان داد که این رویداد، که دانشمندان استنباط کردند باید یک زلزله بزرگ باشد، ۲۵۰۰ سال پیش رخ داده است.
بر اساس این مطالعه، دو مکانیسم مجزا می‌توانند باعث ایجاد زلزله شوند. اولی یک منطقه لرزه‌ای فعال در اطراف کوه‌های شیلونگ توده در شمال شرقی هند است، جایی که صفحه تکتونیکی هند در برابر صفحه اوراسیا قرار گرفته است. دوم فرورانش پوسته اقیانوس هند در زیر بنگلادش، میانمار و شمال شرقی هند است. طبق این مطالعه، هر دو فرآیند در بیش از ۱۱۰ مایلی از جایی که محققان لرزه‌ها را پیدا کردند، رخ می‌دهند که نشان می‌دهد زلزله تغییر مسیر گنگ حداقل ۷.۵ تا ۸ ریشتر بوده است.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۶ به رهبری استکلر نشان داد که هم توده شیلونگ و هم منطقه فرورانش هند و برمن می‌توانند دوباره زلزله‌هایی با بزرگی مشابه ایجاد کنند. این مطالعه نشان داد که چنین زمین لرزه ای می تواند حدود ۱۴۰ میلیون نفر را تحت تاثیر قرار دهد.
