کاوشگر اروپایی مریخ تصویری خیره‌کننده از دهانه‌ای ثبت کرده که پر از نشانه‌هایی‌ست که به دانشمندان کمک می‌کند تا تاریخ پویای این سیاره را بازسازی کنند؛ تاریخی که به میلیاردها سال پیش بازمی‌گردد.
این تصویر که در مهر ۱۴۰۳ توسط دوربین استریو با وضوح بالا (HRSC) روی مدارگرد مریخ‌اکسپرس متعلق به آژانس فضایی اروپا (ESA) گرفته شده، دهانه‌ای فرسوده به نام دویترونیلس کاووس (Deuteronilus Cavus) را نشان می‌دهد؛ دهانه‌ای که به گفته‌ی این آژانس “در لایه‌هایی از تاریخ مریخ غرق شده است”. این منطقه در طول زمان در معرض جریان‌های گدازه‌های آتشفشانی، فرسایش ناشی از آب مایع، چرخه‌های مکرر انجماد و ذوب که دیواره‌های آن را گسترش داده‌اند، و همچنین لایه‌هایی از غبار آتشفشانی ناشی از باد قرار گرفته است.
این دهانه در منطقه‌ی گذار میان ارتفاعات ناهموار جنوبی مریخ و دشت‌های هموار شمالی آن واقع شده و احتمال می‌رود حدود ۴.۱ تا ۳.۷ میلیارد سال پیش در اثر برخورد یک جرم آسمانی شکل گرفته باشد، یعنی زمانی که مریخ و سایر سیارات منظومه شمسی زیر بمباران سیارک‌ها و دنباله‌دارها قرار داشتند. در گذر زمان، این فرورفتگی تقریباً دایره‌ای شکل که قطر اولیه‌اش حدود ۱۲۰ کیلومتر (۷۵ مایل) بوده، بر اثر فرسایش ناشی از یخ و آب به نزدیک دو برابر اندازه‌ی اصلی‌اش گسترش یافته است.
آژانس فضایی اروپا با زبانی سرگرم‌کننده “دستور پختی” برای شکل‌گیری این دهانه ارائه کرده که مراحل گوناگون دگرگونی آن را بازگو می‌کند و بینش‌های ارزشمندی درباره‌ی تکامل اقلیمی و زمین‌شناسی مریخ فراهم می‌آورد. برای نمونه، حضور مواد رسی در این منطقه نشان‌دهنده‌ی تعامل‌های گذشته میان مواد آتشفشانی و آب است؛ موضوعی که می‌تواند نشانه‌ای از وجود محیط‌هایی قابل‌زیست در گذشته‌ی دور مریخ باشد.
شواهد بیشتری نیز وجود دارد: کانال‌هایی که از لبه‌ی دهانه عبور کرده‌اند، احتمالاً در اثر جریان سطحی آب یا فروریختن زمین در پی تخلیه‌ی آب زیرسطحی شکل گرفته‌اند. از سوی دیگر، شیارهایی که روی دیواره‌های دهانه دیده می‌شوند نشان می‌دهد که زمانی، یخ در آنجا تشکیل شده بوده، زمانی که محور مریخ بیشتر از امروز به دور از خورشید متمایل بوده است.
به گفته‌ی مقامات ESA، “این شیارهای خطی نشان می‌دهند که تخته‌سنگ‌هایی که در پایه‌ی یک یخچال طبیعی منجمد شده بودند، هنگام حرکت یخچال کشیده شده‌اند و شیارهای امروزی را در زمین ایجاد کرده‌اند.” آن‌ها افزودند: “در پایه‌ی دیواره‌های داخلی دهانه، انتهای صاف و زبانی‌شکل یخچال‌هایی را می‌بینیم که با توده‌های سنگی پوشیده شده‌اند. این لایه‌های سنگی یخ‌مخلوط، در دوره‌ای یخبندان تشکیل شده‌اند که طی آن، یخ و سنگ به‌هم آمیخته و به‌آرامی در شیب دهانه پایین خزیده‌اند.”
درون دهانه نیز ترکیبی از برآمدگی‌های سنگی، فلات‌ها، کانال‌ها و دشت‌ها دیده می‌شود که احتمالاً بازمانده‌ی قله‌ی مرکزی‌ای هستند که در گذشته فروریخته است. کف دهانه نیز با لایه‌ای از خاکستر آتشفشانی تیره پوشیده شده و در اطراف آن، چین‌خوردگی‌هایی دیده می‌شود که آثار جریان‌های قدیمی گدازه هستند.
مقامات آژانس فضایی اروپا در پایان گفتند: “این دهانه‌ی غنی از ویژگی‌های گوناگون، تمام عناصر لازم برای بررسی فرآیندهای زمین‌شناسی متنوع مریخ را در خود دارد و طعمی وسوسه‌انگیز از تاریخ پیچیده‌ی آن را به ما می‌چشاند.”
