موردهای مرگبار ابتلا به کووید-۱۹ از نظر آسیب‌های مغزی شباهت ترسناکی به پیری دارند. اکنون پژوهشی تازه نشان می‌دهد که فشارهای روانی، اجتماعی و مالی ناشی از همه‌گیری نیز ممکن است به پیری زودرس مغز ما منجر شده باشند.
تیمی به سرپرستی پژوهشگران دانشگاه ناتینگهام، یک مدل هوش مصنوعی را برای شناسایی الگوهای پیری طبیعی در مغز آموزش دادند. این مدل با استفاده از داده‌های بیش از ۱۵٬۰۰۰ بزرگسال در بانک اطلاعات زیستی بریتانیا ساخته شد.
سپس از این الگوریتم برای تحلیل «سن مغز» در دو گروه استفاده شد: گروهی که قبل از پاندمی اسکن مغزی داشتند و گروهی که هم پیش از پاندمی و هم در زمان پاندمی اسکن شده بودند.
نتیجه حیرت‌انگیز بود: در دوران پاندمی، مغز انسان‌ها به‌طور میانگین پنج ماه و نیم سریع‌تر از حالت عادی پیر شد.
دکتر علیرضا محمدی‌نژاد، عصب‌شناس دانشگاه ناتینگهام و نویسنده اصلی این مطالعه، می‌گوید:
بیشتر از همه این موضوع برایم شگفت‌آور بود که حتی افرادی که اصلاً به کووید مبتلا نشده بودند، باز هم نشانه‌های قابل توجهی از افزایش سرعت پیری مغز را نشان دادند. این واقعاً نشان می‌دهد که خود تجربه‌ی پاندمی – از انزوا گرفته تا بلاتکلیفی – تا چه حد می‌تواند بر سلامت مغز تأثیر بگذارد.
خبر خوب این است که این تغییرات شاید برگشت‌پذیر باشند. چون این مطالعه تنها دو بازه زمانی (قبل و حین پاندمی) را بررسی کرده، ممکن است در سال‌های بعد، مغز بهبودهایی را تجربه کرده باشد.
دکتر دوروتی آئور، عصب‌شناس دیگری از دانشگاه ناتینگهام، می‌گوید:**
ما هنوز نمی‌توانیم با قطعیت بگوییم آیا این تغییرات برگشت‌پذیرند یا نه، اما این احتمال وجود دارد و همین نکته امیدوارکننده است.
از طرفی، افزایش سن مغز به‌معنای کاهش حتمی عملکرد شناختی نیست. در واقع، در این مطالعه تنها افرادی که واقعاً به ویروس سارس-کوو-۲ مبتلا شده بودند، کاهش عملکرد شناختی نشان دادند.
با این حال، یافته‌ها نشان می‌دهند که رویدادهای بزرگی مثل پاندمی می‌توانند تأثیرات قابل توجهی بر مغز بگذارند — حتی اگر شخص اصلاً بیمار نشده باشد.
نوجوانان، زنان و سالمندان: قربانیان پنهان
در نخستین سال‌های پاندمی جهانی، میلیون‌ها نفر جان باختند و میلیاردها نفر با موجی از اندوه، تنهایی، افسردگی، اضطراب، فشارهای مالی و اختلالات خواب روبه‌رو شدند.
مطالعات اولیه نشان دادند نوجوانان به‌شدت تحت تأثیر این بحران جهانی قرار گرفتند. مغز نوجوانان پس از سال ۱۳۹۹ علائم نگران‌کننده‌ای از پیری زودرس را نشان داد — مشابه نوجوانانی که خشونت، بی‌توجهی یا نابسامانی خانوادگی را تجربه کرده‌اند.
(آزمایشگاه‌های I-LABS دانشگاه واشینگتن)
مغز دختران نوجوان به‌ویژه دچار نازک‌شدن بیش‌ازحد قشر مغز (کورتکس) شد — بخشی از مغز که بیشتر از ماده خاکستری تشکیل شده است. اما در مطالعه جدید مربوط به بزرگسالان، معلوم شد که مغز مردان بیشتر از مغز زنان در برابر تغییرات ماده خاکستری و سفید آسیب‌پذیر است.
نشانه‌های پیری زودرس همچنین در سالمندان و گروه‌های اجتماعی و اقتصادی محروم، بیشتر دیده شد.
مطالعات پیشین نیز نشان داده‌اند که انزوای اجتماعی می‌تواند ساختار مغز را تغییر دهد و فقر نیز با پیری سریع‌تر مغز ارتباط دارد.
این عوامل می‌توانند باعث دگرگونی ساختار مغز شوند، اما باید با احتیاط به این نتایج نگاه کرد.
مطالعات گسترده و طولانی‌مدت مبتنی بر تصویربرداری از مغز، می‌توانند سرنخ‌های مفیدی درباره تأثیر رویدادهای بزرگ زندگی – مانند تولد، والد شدن، یا حتی قاعدگی – بر سیستم عصبی مرکزی ما ارائه دهند.
اما بدون پژوهش‌های عمیق‌تر، نمی‌توان با قطعیت گفت چرا این نواحی مغز در حال تغییرند یا این تغییرات چه تأثیری بر عملکرد شناختی یا رفتار ما دارند.
دکتر آئور در پایان می‌گوید:
این مطالعه به ما یادآوری می‌کند که سلامت مغز تنها به بیماری‌ها مربوط نمی‌شود، بلکه محیط زندگی روزمره ما نیز آن را شکل می‌دهد.
پاندمی فشار زیادی به زندگی انسان‌ها وارد کرد، به‌ویژه آن‌هایی که از قبل در شرایط آسیب‌پذیر زندگی می‌کردند.
این مطالعه در نشریه علمی Nature Communications منتشر شده است.
