- مأموریت فضایی گایا (Gaia) گروهی غیرمعمول از ستارگان را شناسایی کرده که به طرز عجیبی مشتاق ترک خانه خود هستند.
- این خانواده که بیش از ۱۰۰۰ ستاره جوان را شامل می‌شود و “اُفیون” (Ophion) نام گرفته، قرار است با سرعت و به شکلی کاملاً بی‌نظم در سراسر کهکشان پراکنده شود.
- سرعت حرکت این ستارگان بسیار بیشتر از سایر خانواده‌های ستاره‌ای است که تاکنون دیده شده‌اند، طوری که دانشمندان می‌گویند: «چنین خانواده‌ای را پیش از این هرگز ندیده‌ایم.»
(تصویر از: آژانس فضایی اروپا / گایا / DPAC)
خانواده‌ای متفاوت از تمام نمونه‌های قبلی
در کهکشان راه‌شیری، ستارگان معمولاً به شکل «خانواده» به دنیا می‌آیند، یعنی ستارگانی مشابه در یک زمان و مکان شکل می‌گیرند و سپس به تدریج از محل تولد خود پراکنده می‌شوند. در بسیاری موارد، اعضای یک خانواده‌ی ستاره‌ای با الگوهای حرکتی شبیه به هم، با هم در کهکشان حرکت می‌کنند و تا میلیاردها سال شکل منسجمی دارند.
اما با داده‌های گایا، دانشمندان اکنون خانواده‌ای را پیدا کرده‌اند که کاملاً متفاوت عمل می‌کند. این گروه بزرگ، متشکل از بیش از ۱۰۰۰ ستاره جوان است که برخلاف انتظار، در زمان بسیار کوتاهی به‌طور بی‌نظم و مستقل از هم در کهکشان پخش خواهند شد.
دیلان هوسون از دانشگاه واشنگتن غربی، نویسنده اصلی این پژوهش است که در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ در مجله علمی Astrophysical Journal منتشر شده است. او می‌گوید:
«اُفیون پر از ستارگانی است که قرار است بدون هماهنگی، به شکل پراکنده و بی‌نظم در سراسر کهکشان حرکت کنند. این رفتار کاملاً غیرمنتظره برای خانواده‌ای با این اندازه است، و همه این‌ها در مدت زمانی بسیار کوتاه‌تر از معمول اتفاق می‌افتد.»
چطور اُفیون پیدا شد؟
برای یافتن اُفیون، پژوهشگران مدل جدیدی به نام Gaia Net ساختند تا با تحلیل داده‌های طیف‌سنجی بسیار دقیق و گسترده‌ی گایا، ستارگان جوان و کم‌جرم نزدیک به خورشید را شناسایی کنند. با محدود کردن سن ستارگان به زیر ۲۰ میلیون سال، این خانواده غیرعادی از دل داده‌ها بیرون آمد.
یوهانس زالمان، دانشمند پروژه گایا، می‌گوید:
«این نخستین بار است که می‌توانیم از مدلی مانند این برای ستارگان جوان استفاده کنیم، آن‌هم به لطف حجم عظیم و کیفیت بالای داده‌های گایا. همچنین این پروژه فرصت‌های تازه‌ای برای همکاری‌های بین‌رشته‌ای ایجاد کرده است؛ چراکه بخشی از تیم اُفیون شامل دانشجویان رشته علوم رایانه بوده‌اند که با تحلیل داده‌های گایا، روش‌های نوینی برای کشف ستارگان ارائه کرده‌اند.»
معمای اُفیون
هنوز مشخص نیست چرا اُفیون این‌گونه رفتار می‌کند. این خانواده در فاصله‌ی حدود ۶۵۰ سال نوری از زمین قرار دارد و نزدیک به گروه‌های بزرگی از ستارگان جوان دیگر است. ممکن است رویدادهای شدید در همسایگی‌اش یا انفجار ابرنواخترها باعث حرکت سریع و نامنظم آن‌ها شده باشد.
مارینا کونکل، یکی از نویسندگان مقاله می‌گوید:
«ما دقیقاً نمی‌دانیم چه اتفاقی برای این خانواده افتاده که باعث چنین رفتاری شده، چون تاکنون مورد مشابهی ندیده‌ایم. این یک معماست.»
با این کشف، شیوه‌ی درک ما از خانواده‌های ستاره‌ای تغییر می‌کند. پیش از این، خانواده‌ها را با گروه‌بندی ستارگانی با حرکت مشابه شناسایی می‌کردند، اما اُفیون به‌راحتی از این فیلتر عبور می‌کرد و پنهان می‌ماند. بدون داده‌های دقیق و مدل‌های نوین، ممکن بود این قطعه مهم از پازل کیهانی را هرگز نبینیم.
پایان مأموریت گایا، آغاز کشف‌های جدید
گایا در ماه مارس پس از بیش از ده سال رصد آسمان، عملیات خود را پایان داد. اما داده‌هایی که جمع‌آوری کرده هنوز به کشف‌های فراوانی خواهد انجامید. انتشار بزرگ‌ترین بسته داده‌ای این پروژه (Data Release 4) برای پایان سال ۱۴۰۵ و انتشار نهایی میراث گایا نیز برای پایان سال ۱۴۰۹ برنامه‌ریزی شده است.
تلسکوپ فضایی گایا توانسته خانواده‌ای بزرگ از ستارگان جوان را شناسایی کند که در حال ترک محل تولد خود هستند و به‌زودی به‌شکل پراکنده در سراسر کهکشان راه‌شیری پخش خواهند شد.
این خانواده که «اُفیون» نام گرفته، شامل بیش از ۱۰۰۰ ستاره‌ی جوان است و رفتار غیرمعمول آن‌ها – یعنی پراکندگی سریع و نامنظم – توجه دانشمندان را جلب کرده. چنین پدیده‌ای می‌تواند اطلاعات تازه‌ای درباره‌ی چگونگی شکل‌گیری، تحول، و پراکندگی ستارگان در کهکشان به ما بدهد.
