یک پژوهش تازه درباره‌ی زمین‌لرزه‌ی مرگبار ماه مارس در میانمار نشان داده است که گسل‌های امتدادلغز (Strike-slip) الزاماً رفتار گذشته‌ی خود را تکرار نمی‌کنند. این بدان معناست که گسل سن‌آندریاس در کالیفرنیا می‌تواند زلزله‌ای بسیار بزرگ‌تر از هرآنچه تاکنون دیده شده است، آزاد کند.
بر پایه‌ی این مطالعه، برخلاف تصور رایج، گسل‌هایی مانند سن‌آندریاس لزوماً در رویدادهای بعدی همان الگو و بزرگی پیشین را تکرار نمی‌کنند. به همین دلیل، احتمال دارد که بزرگ‌ترین زمین‌لرزه‌ی آینده‌ی کالیفرنیا حتی شدیدتر از نمونه‌های تاریخی باشد.
درس‌هایی از زلزله میانمار
این یافته‌های تازه از بررسی زلزله‌ی ویرانگر ماه مارس در میانمار به دست آمد. در این زمین‌لرزه بیش از ۵۰۰۰ نفر جان باختند و ویرانی‌های گسترده‌ای رخ داد. پژوهشگران دریافتند گسلی که مسئول این رویداد بود – گسلی به نام ساگاینگ (Sagaing Fault) که به «بزرگراه زلزله» شهرت دارد – در منطقه‌ای بسیار وسیع‌تر از انتظار شکست.
پیش‌تر دانشمندان فکر می‌کردند این گسل در بخش مشخصی گسیخته شود، اما شکست زمین در مناطقی اتفاق افتاد که هیچ‌کس انتظارش را نداشت. همین موضوع نشان می‌دهد که زلزله‌ها می‌توانند شگفتی‌آفرین باشند و پیش‌بینی آن‌ها بسیار دشوار است.
گسل‌ها چگونه کار می‌کنند؟
گسل‌ها در واقع شکستگی‌هایی در پوسته زمین هستند. تنش‌ها و نیروها در طول زمان در اطراف آن‌ها جمع می‌شوند. وقتی این تنش‌ها از حد تحمل سنگ‌ها عبور می‌کند، ناگهان رها می‌شوند و زمین‌لرزه رخ می‌دهد.
از آنجا که گسل ساگاینگ و گسل سن‌آندریاس ساختاری مشابه دارند، بررسی اتفاقات میانمار می‌تواند به دانشمندان کمک کند تا آینده‌ی کالیفرنیا را بهتر درک کنند.
دیدگاه پژوهشگران
ژان-فیلیپ آوواک (Jean-Philippe Avouac)، زمین‌شناس و استاد مهندسی در مؤسسه فناوری کالیفرنیا (Caltech) می‌گوید:
«این مطالعه نشان می‌دهد که زمین‌لرزه‌های آینده الزاماً تکرار زمین‌لرزه‌های گذشته نیستند. گسیختگی‌های متوالی یک گسل، حتی اگر به سادگی ساگاینگ یا سن‌آندریاس باشد، می‌توانند بسیار متفاوت باشند و گاهی حتی بیشتر از کسری لغزشی که از رویداد قبلی باقی مانده است، آزاد کنند.»
این سخن اهمیت بزرگی دارد: یعنی زلزله‌های آینده ممکن است فراتر از انتظار ما باشند.
گسل سن‌آندریاس؛ تهدیدی بزرگ در کالیفرنیا
گسل سن‌آندریاس طولانی‌ترین گسل کالیفرنیا است و حدود ۱۲۰۰ کیلومتر از جنوب ایالت در نزدیکی دریای سالتون تا شمال آن در سواحل مندوسینو کشیده شده است.
در سال ۱۹۰۶ بخش شمالی این گسل شکست و زلزله‌ای با بزرگی ۷٫۹ رخ داد. این زمین‌لرزه بیش از ۳۰۰۰ کشته برجای گذاشت و یکی از مخرب‌ترین بلایای طبیعی تاریخ آمریکا شد.
با وجود اینکه زلزله‌ها اساساً غیرقابل پیش‌بینی‌اند، زمین‌شناسان مدت‌هاست هشدار می‌دهند که سن‌آندریاس دوباره زلزله‌ای عظیم ایجاد خواهد کرد. به‌عنوان نمونه، بر اساس داده‌های سازمان زمین‌شناسی آمریکا (USGS)، احتمال وقوع زلزله‌ای با بزرگی ۶٫۷ یا بیشتر در منطقه نزدیک لس‌آنجلس طی ۳۰ سال آینده حدود ۶۰ درصد برآورد شده است.
شباهت‌های گسل ساگاینگ و سن‌آندریاس
گسل ساگاینگ در میانمار حدود ۱۴۰۰ کیلومتر طول دارد. این گسل از نوع امتدادلغز راستگرد است، درست مانند سن‌آندریاس. در این نوع گسل‌ها، دو بلوک زمین نسبت به یکدیگر به‌صورت افقی می‌لغزند و حرکت عمودی چندانی وجود ندارد.
دانشمندان انتظار داشتند ساگاینگ در بخشی خاص بلغزد: بخشی حدود ۳۰۰ کیلومتر که از سال ۱۸۳۹ زلزله‌ی بزرگی تجربه نکرده بود. این پیش‌بینی بر پایه‌ی «فرضیه‌ی شکاف لرزه‌ای» (Seismic Gap Hypothesis) صورت گرفته بود؛ یعنی جایی که مدت‌ها بدون زلزله مانده، دیر یا زود باید بلغزد.
اما خلاف انتظار، لغزش نه در ۳۰۰ کیلومتر بلکه در بیش از ۵۰۰ کیلومتر از گسل رخ داد. به بیان دیگر، گسل نه‌تنها عقب‌ماندگی خود را جبران کرد، بلکه فراتر از آن هم لغزید.
نقش تصاویر ماهواره‌ای
پژوهشگران برای بررسی دقیق‌تر این رویداد از تصاویر ماهواره‌ای قبل و بعد از زلزله استفاده کردند. با همبستگی این تصاویر، آن‌ها توانستند تغییرات زمین را با دقت بسیار بالایی اندازه‌گیری کنند.
نتایج نشان داد که پس از زلزله، بخش شرقی گسل حدود ۳ متر به سمت جنوب نسبت به بخش غربی حرکت کرده است. این داده‌ها نشان‌دهنده‌ی جابه‌جایی عظیمی است که در چشم غیرمسلح به‌سادگی دیده نمی‌شود.
به گفته‌ی سولن آنتوان (Solène Antoine)، پژوهشگر پسادکتری زمین‌شناسی در کلتک:
«این زلزله موردی ایده‌آل برای به‌کارگیری روش‌های همبستگی تصویری بود. این روش‌ها به ما اجازه می‌دهند جابه‌جایی‌های زمین را دقیقاً در امتداد گسل اندازه‌گیری کنیم؛ جایی که روش‌های دیگر مانند رادار اینترفرومتری اغلب کور هستند یا حساسیت کمی دارند.»
این تکنیک می‌تواند به بهبود مدل‌های زلزله در آینده کمک بزرگی کند.
پیامدها برای کالیفرنیا
پیام روشن این مطالعه آن است که گسل‌ها همیشه مطابق انتظار عمل نمی‌کنند. اگر گسل ساگاینگ توانسته است منطقه‌ای فراتر از پیش‌بینی‌ها بلغزد، چرا سن‌آندریاس نتواند؟ این یعنی کالیفرنیا باید آماده‌ی سناریوهایی باشد که حتی از بدترین پیش‌بینی‌ها هم فراتر می‌روند.
با توجه به تراکم جمعیتی بسیار بالای کالیفرنیا، به‌ویژه در شهرهایی مانند لس‌آنجلس و سان‌فرانسیسکو، چنین زلزله‌ای می‌تواند پیامدهایی فاجعه‌بار داشته باشد.
جمع‌بندی
مطالعه‌ی زلزله‌ی مرگبار میانمار نشان داد که گسل‌های امتدادلغز می‌توانند رفتاری بسیار غیرمنتظره داشته باشند. یافته‌ها هشدار می‌دهند که گسل سن‌آندریاس ممکن است زلزله‌ای بسیار بزرگ‌تر از هرآنچه تاکنون تجربه کرده‌ایم ایجاد کند.
این نتایج بار دیگر یادآوری می‌کنند که بشر باید در برابر طبیعت همواره هوشیار باشد. پیشرفت‌های علمی در مدل‌سازی و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای به ما کمک می‌کند تا بهتر آماده شویم، اما حقیقت این است که زلزله پدیده‌ای است که هرگز به‌طور کامل قابل پیش‌بینی نخواهد بود.
