«ما برای نخستین بار، اثر تابش یک کوازار را به‌طور مستقیم بر ساختار درونی گاز در یک کهکشان نسبتاً معمولی مشاهده کردیم.»
ستاره‌شناسان با استفاده از یک تلسکوپ در شیلی، برخوردی پرسرعت میان دو کهکشان را که در فاصله‌ای بیش از ۱۱ میلیارد سال نوری از زمین قرار دارند، ثبت کرده‌اند. این رصد کم‌سابقه، نگاهی مستقیم به چگونگی تأثیر منابع درخشان انرژی در جهان — موسوم به کوازارها — بر محیط اطرافشان و نقش آن‌ها در تکامل کهکشان‌ها فراهم کرده است.
یافته‌های جدید، یک نبرد کهکشانی را به تصویر می‌کشند؛ میان کهکشانی که در سمت راست تصویر قرار دارد و میزبان یک سیاه‌چاله فعال در مرکز خود (یعنی یک کوازار) است، و همسایه‌اش در سمت چپ، که تحت بمباران تابش شدید قرار دارد و این تابش، توان آن برای تشکیل ستارگان جدید را مختل کرده است.
پاسکیه نوتر‌دام، پژوهشگر مؤسسه اخترفیزیک پاریس و از نویسندگان اصلی این پژوهش، در بیانیه ای می‌گوید: «به همین دلیل، این سامانه را ‘دوئل کیهانی’ نامیده‌ایم.»
کوازار مورد بحث که نام آن J012555.11−۰۱۲۹۲۵.۰۰ است، معمولاً چنان درخشان است که نور آن همه چیز اطرافش را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و در تصاویر نوری تنها به صورت یک نقطه نورانی دیده می‌شود. اما با استفاده از آرایه میلی‌متری/زیرمیلی‌متری آلما (ALMA) — شبکه‌ای از ۶۶ دیش رادیویی در کوه‌های آند شیلی — اخترشناسان موفق شدند کهکشان دوم را از دل تابش خیره‌کننده تشخیص دهند.
مشاهدات نشان می‌دهد که این کهکشان همراه، با سرعتی حدود ۲ میلیون کیلومتر در ساعت به سمت کهکشان میزبان کوازار در حرکت است؛ نشانه‌ای از آن‌که دو کهکشان در میانه یک برخورد پرسرعت هستند.
(اعتبار تصویر: ALMA (ESO/NAOJ/NRAO)/S. Balashev و P. Noterdaeme و همکاران)
برای بررسی تأثیر تابش کوازار بر کهکشان همراه، پژوهشگران از ابزار X-shooter در تلسکوپ بسیار بزرگ (VLT) در شیلی بهره گرفتند. با تحلیل نور کوازار هنگام عبور از میان کهکشان دوم، آن‌ها دریافتند که تابش شدید، گاز موجود در آن کهکشان را متلاشی کرده و تنها توده‌های کوچکی از گاز باقی مانده‌اند که برای تشکیل ستاره کافی نیستند.
سرگئی بالا‌شِف، پژوهشگر مؤسسه یوفه در روسیه و دیگر نویسنده اصلی مقاله، می‌گوید:
«ما برای نخستین بار، اثر تابش یک کوازار را به طور مستقیم بر ساختار درونی گاز در یک کهکشان نسبتاً عادی مشاهده کردیم.»
بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهند که نیروی گرانشی این برخورد، گاز بیشتری را به سوی سیاه‌چاله می‌کشد و تغذیه آن را ادامه‌دار می‌کند.
بالاشف می‌افزاید: «گمان می‌رود این ادغام‌ها، مقادیر عظیمی گاز را به سوی سیاه‌چاله‌های فوق‌پرجرم در مرکز کهکشان‌ها بفرستند.»
این مطالعه نشان می‌دهد که تابش شدید کوازارها، که سیاه‌چاله‌های فوق‌پرجرم فعال هستند، می‌تواند ساختار داخلی گاز در کهکشان‌های مجاور را تخریب کرده و مانع شکل‌گیری ستارگان جدید شود. برخورد پرسرعت دو کهکشان باعث می‌شود گاز بیشتری به سوی سیاه‌چاله مرکزی سرازیر شود و آن را تغذیه کند، که این روند رشد و فعالیت کوازار را افزایش می‌دهد. به این ترتیب، کوازارها نه تنها منابع انرژی درخشانی هستند بلکه نقش مهمی در تکامل و تحول کهکشان‌ها و محیط اطرافشان ایفا می‌کنند. این یافته‌ها با استفاده از فناوری‌های پیشرفته رصدی امکان‌پذیر شده و دید تازه‌ای نسبت به تعاملات پیچیده کیهانی ارائه می‌دهند.
این مطالعه روز چهارشنبه، ۳۱ اردیبهشت، در ژورنال علمی Nature منتشر شده است.
