اخترشناسان به‌تازگی شاهد درخشش یک **«نوا» (nova)** دیگر در آسمان شب بوده‌اند که پیش‌تر هرگز دیده نشده بود. این پدیده احتمالاً برای نخستین بار در تاریخ ثبت‌شده است که دو انفجار ستاره‌ای به‌صورت هم‌زمان و با چشم غیرمسلح قابل مشاهده‌اند.
کمتر از دو هفته پس از ظهور ناگهانی یک نقطه نورانی در آسمان، ستاره نو دوم نیز به شکلی غیرمنتظره در آسمان ظاهر شد. این ستارگان در واقع حاصل انفجارهای نادری به‌نام نواهای کلاسیک هستند و نور آن‌ها حاصل فعل‌وانفعالات انفجاری در سامانه‌های ستاره‌ای خاص است. اخترشناسان بر این باورند که این نخستین بار است که بیش از یک نوا با چشم غیرمسلح در یک بازه زمانی قابل رؤیت بوده‌اند.
اولین نوا که V462 Lupi نام دارد، در تاریخ ۲ تیر در صورت فلکی گرگ (Lupus) رؤیت شد. این پدیده زمانی رخ داد که ستاره مادر ناگهان بیش از ۳ میلیون برابر روشن‌تر از حالت معمول شد. سپس در ۵ تیر، اخترشناسان نوا‌ی دوم، با نام V572 Velorum، را در صورت فلکی بادبان (Vela) شناسایی کردند (بر اساس گزارش EarthSky.org).
اخترشناسان در حالت عادی نهایتاً انتظار مشاهده یک نوا در سال را دارند و ظهور هم‌زمان چند نوا بسیار نادر و استثنایی تلقی می‌شود.
به گفته استفان او’میرا، اخترشناس و نویسنده‌ای که در حال بررسی سوابق تاریخی برای یافتن نمونه‌های مشابه است:
«این بدون شک رویدادی فوق‌العاده نادر است، اگر نگوییم تاریخی. تاکنون هیچ موردی از دو نوا‌ی هم‌زمان پیدا نکرده‌ام.»
وی اشاره می‌کند که تنها مورد مشابه مربوط به سال ۱۳۱۵ است، زمانی که دو نوا با فاصله چند هفته دیده شدند، اما در یک زمان به بیشینه روشنایی نرسیده بودند.
روشنایی و رنگ نواها
(اعتبار تصویر: IAU/Wikimedia)
روشنایی نوا‌ی V462 Lupi در تاریخ ۱۰ تیر به اوج خود رسید و به قدر ظاهری +۵٫۵ دست یافت. این ستاره اندکی کم‌نورتر شده، اما همچنان روشن‌تر از آستانه رؤیت با چشم غیرمسلح (+۶) باقی مانده است. نوا‌ی دوم، V572 Velorum، حتی روشن‌تر است و در ۷ تیر به قدر +۴٫۸ رسید. (در مقیاس قدر، عدد کوچک‌تر به معنی نور بیشتر است؛ مثلاً ماه با قدر -۱۲٫۷ بسیار پرنورتر از ستارگان است.)
عکاس نجومی الیوت هرمن با استفاده از دوربین کنترل‌شده از راه دور در شیلی، تصاویر زیبایی از این نواها ثبت کرده است. V572 Velorum در تصویر ۷ تیر، با نوری آبی-سفید درخشان می‌درخشد، در حالی که V462 Lupi در تصویر ۵ تیر، رنگی بنفش دارد. نواها به‌تدریج به رنگ قرمز متمایل می‌شوند، چراکه نور آبی در طول زمان زودتر محو می‌شود.
هر دو صورت فلکی Lupus و Vela در نیمکره جنوبی آسمان قرار دارند، بنابراین نواهای جدید راحت‌تر از نیمکره جنوبی قابل مشاهده‌اند. با این حال، V462 Lupi از آمریکای شمالی نیز قابل مشاهده است، درست پس از غروب خورشید، نزدیک افق جنوبی. صورت فلکی Vela نیز گاهی از مناطق جنوبی آمریکای شمالی مثل مکزیک، کالیفرنیا و تگزاس قابل مشاهده است، اما دیدن V572 Velorum از این مناطق بسیار دشوارتر است.
هرچند این دو نوا از نظر فنی با چشم غیرمسلح قابل دیدن هستند، اما مشاهده آن‌ها با تلسکوپ یا دوربین دوچشمی مخصوص نجوم بسیار آسان‌تر خواهد بود، به‌ویژه از نیمکره شمالی.
تفاوت نوا و ابرنواختر
(اعتبار تصویر: ناسا / مرکز پروازهای فضایی گادرد)
برخلاف ابرنواخترها (Supernova) که کل ستاره را منفجر و از هم می‌پاشند، نواها فقط لایه‌های بیرونی ستاره را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
نواهای کلاسیکی مانند V462 Lupi و V572 Velorum در سامانه‌های دوتایی خاص رخ می‌دهند؛ جایی که یک کوتوله سفید چگال در حال ربودن گاز از ستاره همدم خود است. وقتی مقدار کافی از این ماده روی سطح کوتوله سفید انباشته می‌شود، فشار آن‌قدر زیاد می‌شود که انفجار حرارتی عظیمی رخ می‌دهد که گاز ربوده‌شده را می‌سوزاند و پالس‌های نوری درخشان به فضا می‌فرستد — نوری که گاهی از زمین نیز قابل رؤیت است.
برخی از نواها، مانند T Coronae Borealis (مشهور به «ستاره شعله‌ور»)، دوره‌ای هستند و هر چند دهه یک‌بار دوباره فوران می‌کنند. اما حتی این نوع نواها هم همیشه دقیق طبق برنامه ظاهر نمی‌شوند؛ به‌عنوان مثال، ستاره شعله‌ور که هر ۸۰ سال ظاهر می‌شود، حدود ۱۵ ماه است که اخترشناسان منتظرش هستند، اما هنوز رخ نداده — این نشان می‌دهد که اخترفیزیک دقیق‌تر از آن نیست که انتظارش را داریم.
از آنجا که این نخستین ظهور ثبت‌شده V462 Lupi و V572 Velorum است، نمی‌دانیم که آیا و چه زمانی ممکن است دوباره منفجر شوند. به احتمال زیاد، هر دو نوا در هفته‌های آینده به تدریج از دید محو خواهند شد.
