اما این انفجار آسیبی به ما نخواهد رساند.
بتلجوز، ستاره‌ای سرخ‌فام در شانهٔ صورت فلکی جبار، حدود ۵۰۰ سال نوری از ما فاصله دارد. این ستاره عظیم است، جرمی بین ۱۵ تا ۲۰ برابر خورشید دارد، اما آن‌قدر بزرگ و پف‌کرده است که اگر در منظومه شمسی ما قرار می‌گرفت، تا مدار مریخ کشیده می‌شد.
اما اوضاعش چندان خوب نیست. ستارگان بزرگ، عمر زیادی ندارند. طول عمر دقیق آن‌ها به عوامل متعددی مانند جرم، میزان فلزات موجود و سرعت چرخششان بستگی دارد. در کمترین حالت، تنها چندصد هزار سال و در بیشترین حالت، چند میلیون سال عمر می‌کنند. اما در هر صورت، این مقدار برای یک ستاره زیاد نیست. خورشید ما چندین نسل از این غول‌های سرخ را پشت سر خواهد گذاشت، و کوتوله‌های سرخ، که کوچک‌ترین ستارگان کیهان هستند، می‌توانند تریلیون‌ها سال دوام بیاورند. در واقع، نکتهٔ جالب این است که کوتوله‌های سرخ آن‌قدر عمر می‌کنند که کل جهان هنوز آن‌قدر قدیمی نشده که هیچ‌کدام از آن‌ها به پایان عمرشان رسیده باشند.
به هر شکلی که حساب کنیم، بتلجوز در واپسین روزهای عمر خود قرار دارد. این ستاره در مرحله‌ای به نام “غول سرخ” است، و دلیل نام‌گذاری این مرحله هم واضح است: بزرگ و سرخ است. آن‌قدر به پایان عمر خود نزدیک شده که به مرحله‌ای از بی‌ثباتی شدید رسیده است. در واقع، چند سال پیش شاهد کاهش ناگهانی درخشندگی آن بودیم؛ درخشندگی‌اش به‌طور ناگهانی طی چند هفته حدود ۱۵ درصد کاهش یافت و سپس در عرض چند ماه دوباره به روشنایی کامل بازگشت.
ستاره‌ای که در حال مرگ است، آشوبی درونی را تجربه می‌کند. گاهی هیدروژن می‌سوزاند، گاهی هلیوم، گاهی خاموش می‌شود و دوباره فعال می‌شود. لایه‌های بیرونی آن‌قدر از هسته فاصله دارند که گویی به‌طور مستقل رفتار می‌کنند و شرایط را پیچیده‌تر می‌سازند.
برآوردهای علمی که بر اساس جرم بتلجوز، سرعت چرخش آن، گروه ستارگانی که در آن متولد شده و میزان فلزات موجود در لایه‌های بالایی‌اش انجام شده‌اند، نشان می‌دهند که این ستاره احتمالاً در چندصدهزار سال آینده به ابرنواختر تبدیل خواهد شد. اما راستش را بخواهید، ممکن است همین فردا منفجر شود! در حقیقت، چون ۵۰۰ سال نوری از ما فاصله دارد، حتی ممکن است انفجارش صدها سال پیش رخ داده باشد و ما هنوز خبر نداشته باشیم. شاید همین حالا هم مرده باشد.
وقتی بتلجوز به ابرنواختر تبدیل شود، منظره‌ای شگفت‌انگیز خواهد آفرید. فراموش نکنید که یک ابرنواختر معمولی می‌تواند از نظر درخشندگی از کل کهکشانی شامل صدها میلیارد ستاره پرنورتر شود. با فاصله‌ای در حدود چندصد سال نوری، نمایش بتلجوز خیره‌کننده خواهد بود.
این انفجار در روز هم دیده خواهد شد. از تمام سیارات آسمان درخشان‌تر خواهد بود. تقریباً به اندازهٔ ماه کامل روشن خواهد شد. حتی می‌توان در نیمه‌شب، تنها با نور این ابرنواختر، کتاب خواند!
با این حال، نگاه کردن مستقیم به آن ممکن است آزاردهنده باشد. برخلاف ماه که صفحه‌ای بزرگ در آسمان است، بتلجوز همچنان به‌صورت یک نقطهٔ نورانی باقی خواهد ماند. این نقطه بسیار پرنور خواهد شد، اما فقط چند ماه دوام خواهد داشت و سپس مانند همهٔ ابرنواخترها، کم‌نور شده و از بین خواهد رفت.
اما با وجود تمام این عظمت، این انفجار برای ما خطری نخواهد داشت.
چیزی که ما را از خطر ابرنواخترها نجات می‌دهد، همان چیزی است که باعث می‌شود نورشان با افزایش فاصله کاهش یابد: قانون عکس مجذور فاصله. این قانون می‌گوید که مقدار نوری که یک جسم ساطع می‌کند، با مجذور فاصله کاهش می‌یابد. اگر فاصله را دو برابر کنید، شدت تابش در هر نقطه به یک‌چهارم کاهش می‌یابد. اگر ده برابر دورتر بروید، شدت تابش یک‌صدم خواهد شد.
اگر تا به حال کنار آتش ایستاده باشید، این اثر را حس کرده‌اید: وقتی خیلی نزدیک هستید، گرمای زیادی را احساس می‌کنید، اما کافی است یک قدم عقب بروید تا ناگهان سردتان شود. این همان قانون عکس مجذور فاصله در عمل است.
در مورد یک ابرنواختر، این قانون باعث می‌شود که ما از آسیب آن در امان بمانیم. چرا که در نهایت، این انفجار تنها باعث خواهد شد که بتلجوز از یک نقطهٔ نورانی در آسمان شب، به یک نقطهٔ نورانی‌تر تبدیل شود. تهدیدی برای ما نخواهد بود.
انفجار بتلجوز، یک رویداد کیهانی نادر و تماشایی خواهد بود، اما خطری برای زمین نخواهد داشت.
چند نکتهٔ مهم از این بحث قابل استخراج است:
- بتلجوز در پایان عمر خود قرار دارد و در هر لحظه ممکن است به ابرنواختر تبدیل شود، اما این زمان دقیق مشخص نیست—ممکن است همین فردا رخ دهد، یا چندصد هزار سال دیگر.
- وقتی منفجر شود، از زمین قابل مشاهده خواهد بود و حتی در روز روشن‌تر از هر سیاره‌ای خواهد درخشید. در شب، درخشندگی آن تقریباً به اندازهٔ ماه کامل خواهد بود.
- این انفجار برای ما خطری ندارد. برخلاف تصور رایج که ابرنواخترها ممکن است باعث نابودی زمین شوند، فاصلهٔ زیاد بتلجوز (حدود ۵۰۰ سال نوری) مانع از رسیدن پرتوهای کشنده به ما می‌شود.
- قانون عکس مجذور فاصله نقش مهمی در حفظ امنیت ما دارد؛ هرچند ابرنواخترها بسیار پرانرژی هستند، اما با افزایش فاصله، اثرات آن‌ها به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد.
- این یک فرصت علمی و بصری بی‌نظیر خواهد بود. دانشمندان با مشاهدهٔ این انفجار می‌توانند اطلاعات ارزشمندی دربارهٔ مراحل پایانی عمر ستارگان به‌دست آورند و عموم مردم شاهد یکی از درخشان‌ترین رویدادهای آسمانی در تاریخ بشریت خواهند بود.
پس اگر روزی دیدید که شانهٔ جبار به طرز غیرعادی می‌درخشد، بدانید که یکی از بزرگ‌ترین نمایش‌های کیهانی آغاز شده است!
