- سیارات تاتوئینی سیاراتی هستند که به دور دو یا چند ستاره می‌گردند. این سیارات یادآور سیاره خیالی تاتوئین در فیلم “جنگ ستارگان” هستند.
- این سیارات می‌توانند به دور کوتوله‌های قهوه‌ای نیز بچرخند. کوتوله‌های قهوه‌ای اجرامی عجیب‌اند که از سیارات بزرگ‌تر ولی از ستارگان کوچک‌تر هستند. اخترشناسان به‌تازگی سیاره‌ای فراخورشیدی کشف کرده‌اند که به دور یک جفت کوتوله قهوه‌ای می‌چرخد.
- اما نکته جالب این است که مدار این سیاره بسیار عجیب است؛ چرا که به‌صورت عمودی و با زاویه ۹۰ درجه نسبت به مدار کوتوله‌های قهوه‌ای قرار دارد. این نخستین سامانه از این نوع است که اخترشناسان موفق به کشف آن شده‌اند.
دنیایی مانند تاتوئین، اما با پیچشی متفاوت
درست مانند تاتوئین در “جنگ ستارگان”، برخی سیارات فراخورشیدی می‌توانند همزمان به دور دو یا چند ستاره بچرخند. اکنون، اخترشناسان اروپایی با استفاده از تلسکوپ بسیار بزرگ (VLT) در شیلی، سامانه‌ای جدید از این نوع یافته‌اند که کمی با نمونه‌های قبلی متفاوت است. این‌بار سیاره به جای دو ستاره معمولی، به دور دو کوتوله قهوه‌ای می‌چرخد؛ اجرامی که بزرگ‌تر از سیارات و کوچک‌تر از ستاره‌ها هستند.
نکته عجیب‌تر اینکه این سیاره در مداری عمود بر مدار کوتوله‌های قهوه‌ای حرکت می‌کند. این یافته در ۲۷ فروردین ۱۴۰۴ منتشر شد و برای نخستین‌بار وجود چنین سامانه‌ای را به‌طور قطعی تأیید می‌کند.
کوتوله‌های قهوه‌ای گرفت‌زا: دنیای شگفت‌انگیز ستاره‌های کوچک
اخترشناسان سیاره فراخورشیدی جدیدی با نام 2M1510 (AB) b کشف کرده‌اند که به دور دو کوتوله قهوه‌ای دوتایی با نام 2M1510 می‌چرخد. این دو کوتوله، مانند بسیاری از کوتوله‌های قهوه‌ای دیگر، یک جفت دوتایی هستند که به دور هم می‌چرخند. اما نکته خاص این است که این دو، از نوع گرفت‌زا (eclipsing) هستند؛ یعنی از دید ناظر زمینی، یکی از آن‌ها به‌طور دوره‌ای جلوی دیگری قرار می‌گیرد. این پدیده بسیار نادر است و تاکنون تنها یک سامانه گرفت‌زای دیگر از این نوع کشف شده است.
سیاره‌ای عجیب در مداری عمود: کشف‌های نوین در کیهان‌شناسی
همین ویژگی‌ها این سامانه را به‌خودی‌خود جالب می‌کند، اما ماجرا هنوز تمام نشده است. سیاره کشف‌شده، در مداری بزرگ‌تر به دور هر دو کوتوله قهوه‌ای می‌چرخد. سامانه‌هایی با سیاراتی در حال چرخش به دور ستارگان دوتایی، پیش‌تر نیز کشف شده‌اند و به دنیای تاتوئین شباهت دارند. اما در آن موارد، مدار سیاره در همان صفحه مداری دو ستاره قرار دارد.
در حالی که سیاره 2M1510 (AB) b مداری عمود بر صفحه مداری کوتوله‌های قهوه‌ای دارد. به این نوع مدار، مدار قطبی (polar orbit) گفته می‌شود. پیش‌تر نشانه‌هایی از وجود مدارهای قطبی در اطراف ستارگان دوتایی دیده شده بود، اما این نخستین‌بار است که وجود چنین سامانه‌ای به‌طور قطعی تأیید می‌شود. همچنین، این نخستین سیاره‌ای است که در زاویه ۹۰ درجه به دور میزبان‌های دوتایی خود، آن هم از نوع کوتوله‌های قهوه‌ای، می‌چرخد.
نگاهی به گفته‌های پژوهشگران: بینش‌ها و ایده‌های نو
توماس بیکرافت، دانشجوی دکترای دانشگاه بیرمنگام بریتانیا و نویسنده اصلی این پژوهش گفت:
«من واقعاً هیجان‌زده‌ام که توانستیم شواهدی معتبر از وجود چنین پیکربندی‌ای پیدا کنیم.»
آموری تریو، از نویسندگان همکار مقاله نیز افزود:
«سیاره‌ای که نه تنها به دور یک جفت دوتایی، بلکه به دور کوتوله‌های قهوه‌ای دوتایی، و آن‌هم در مداری قطبی می‌چرخد، کشفی فوق‌العاده و هیجان‌انگیز است.»
کشفی اتفاقی: لحظاتی که زندگی را تغییر می‌دهند
این کشف با استفاده از ابزار طیف‌سنجی UVES در تلسکوپ بسیار بزرگ در رصدخانه پارانال شیلی انجام شد. اخترشناسان متوجه شدند که چیزی در حال “هل دادن و کشیدن” غیرمنتظره‌ی کوتوله‌های قهوه‌ای است. آن‌ها سناریوهای مختلفی را بررسی کردند و در نهایت نتیجه گرفتند که باید سیاره‌ای در مدار عمود وجود داشته باشد که با گرانش خود بر کوتوله‌ها تأثیر می‌گذارد.
بیکرافت گفت:
«ما تمام سناریوهای ممکن را بررسی کردیم و تنها توضیح سازگار با داده‌ها این بود که سیاره‌ای در مدار قطبی به دور این جفت کوتوله قهوه‌ای می‌چرخد.»
او افزود:
«پیش‌تر نشانه‌هایی از وجود سیاراتی در مدارهای عمود بر جفت ستارگان داشتیم، اما تاکنون هیچ مدرک قطعی در اختیار نداشتیم. این نخستین تأیید واقعی از وجود چنین سیاراتی است.»
تریو هم در پایان گفت:
«این کشف کاملاً اتفاقی بود. ما اصلاً برای یافتن چنین سیاره یا مداری برنامه‌ریزی نکرده بودیم. همین اتفاقی بودن آن، شگفتی ما را بیشتر کرد. به نظرم این کشف، هم برای ما اخترشناسان و هم برای عموم مردم، نشان می‌دهد که در جهان شگفت‌انگیزی زندگی می‌کنیم و هنوز چیزهای زیادی برای کشف وجود دارد.»
تصویر از: ESO / ل. کالسادا.
تصویر از: گیت‌هاب.
