اما در این قرن، پژوهشگران نشانه‌هایی از فعالیت‌های زمین‌شناسی اخیر در ماریای ماه یا همان “دریاها”، بسترهای کهن گدازه‌ای که به عنوان “چهره مرد ماه” دیده می‌شوند، پیدا کردند. و اکنون، برای اولین بار، آن‌ها شواهدی از فعالیت‌های زمین‌شناسی اخیر در سوی دور ماه پیدا کرده‌اند. در ۸ بهمن ۱۴۰۳اعلام کردند که ۲۶۶ برجستگی ماه را در سوی دور یافته‌اند؛ شواهدی که نشان می‌دهد ماه در ۲۰۰ میلیون سال گذشته فعال بوده و ممکن است هنوز هم فعال باشد.
پژوهشگران دانشگاه مریلند و مؤسسه اسمیتسونیان یافته‌های خود را که تحت داوری علمی قرار گرفته بود، در مجله The Planetary Science Journal در تاریخ ۲ بهمن ۱۴۰۳ منتشر کردند.
آیا ماه مرده است؟
دانشمندان معتقدند که ماه زمین در آغاز تاریخ منظومه شمسی، حدود ۴.۵ میلیارد سال پیش، زمانی که یک جسم به اندازه مریخ با زمین جوان برخورد کرد، شکل گرفته است. این برخورد باعث پرتاب مواد فوق‌گرم به فضا شده که ممکن است بعدها به ماه زمین تبدیل شده باشد. بنابراین، نظریه غالب این است که ماه زندگی خود را به عنوان یک دنیای مذاب آغاز کرده که محل فعالیت‌های شدید لرزه‌ای و آتشفشانی بوده است. از آن زمان تاکنون، در طول میلیاردها سال، ماه به تدریج سرد و منقبض شده است. در این سناریو، لرزه‌های ماه که برای اولین بار توسط فضانوردان آپولو شناسایی شدند، ناشی از فرایند سرد شدن کندی بوده‌اند که ماه هنوز در حال تجربه آن است. این سرد شدن تدریجی باعث انقباض داخلی ماه شده و فشارهایی در امتداد خطوط گسل ایجاد می‌کند که منجر به وقوع رویدادهای لرزه‌ای کوچک می‌شود. بنابراین حتی اگر ماه سطحی غیر فعال به نظر برسد، باز هم ممکن است لرزه‌هایی به نام “لرزه‌های ماه” رخ دهد.
یکی از بهترین شواهد ما برای این انقباض در لکه‌های تاریک بزرگ روی ماه به نام ماریای ماه است. این لکه‌ها زمانی شکل گرفتند که گدازه‌ها دهانه‌های برخوردی شهاب‌سنگ‌ها را پر کرده و سپس سخت شدند. همچنین، در این ماریاها چین‌های بزرگ به نام “چین‌خوردگی‌ها” وجود دارد که دانشمندان معتقدند باید هنگام انقباض پوسته ماه ایجاد شده باشند.
دانشمندان این چین‌خوردگی‌های بزرگ را به حدود ۱ تا ۴ میلیارد سال پیش تاریخ‌گذاری کردند و مدت‌ها اعتقاد داشتند که ماریای ماه از آن زمان غیر فعال بوده است.
چین‌خوردگی‌های کوچک به فعالیت‌های اخیر اشاره دارند
اما در دهه گذشته، پژوهشگران چین‌خوردگی‌های کوچک‌تری در ماریای ماه پیدا کرده‌اند که به نظر می‌رسد به تازگی تشکیل شده‌اند. این چین‌خوردگی‌ها به نظر می‌رسد که در یک میلیارد سال گذشته شکل گرفته‌اند و برخی از آن‌ها حتی تا ۱۰ میلیون سال پیش به وجود آمده‌اند.
تمامی این ویژگی‌ها در سمت ماه که رو به زمین است یافت شد. اما آیا فعالیت‌های زمین‌شناسی اخیر در سمت دیگر ماه هم رخ داده است؟
این همان چیزی بود که پژوهشگران می‌خواستند بررسی کنند. و واقعاً، آن‌ها چین‌خوردگی‌های جوانی را در سمت دور ماه شناسایی کردند که نخستین شواهد از فعالیت‌های زمین‌شناسی اخیر در سراسر ماه را فراهم می‌کند.
جکلین کلارک، یکی از نویسندگان این مطالعه، به طور خلاصه بیان کرد: بسیاری از دانشمندان معتقدند که بیشتر حرکات زمین‌شناسی ماه حدود ۲.۵ یا شاید ۳ میلیارد سال پیش رخ داده است. اما ما می‌بینیم که این ساختارهای تکتونیکی اخیراً در آخرین میلیارد سال فعال بوده‌اند و ممکن است هنوز هم فعال باشند. این چین‌خوردگی‌های کوچک به نظر می‌رسد که در حدود ۲۰۰ میلیون سال گذشته یا کمتر تشکیل شده‌اند که در مقایسه با مقیاس زمانی ماه نسبتاً جدید است.
نگاشت سمت دور ماه
با بررسی داده‌های مدارگرد شناسایی ماه (Lunar Reconnaissance Orbiter) که از سال ۱۳۸۷در حال عکاسی از ماه است، پژوهشگران ۲۶۶ چین‌خوردگی کوچک که قبلاً ناشناخته بودند، در سمت دور ماه پیدا کردند. و آن‌ها با استفاده از روشی به نام شمارش دهانه‌ها این ویژگی‌ها را نسبتاً جوان تشخیص دادند. کلارک توضیح داد: در واقع، هر چه سطح بیشتری دهانه برخوردی داشته باشد، آن سطح قدیمی‌تر است؛ زیرا زمان بیشتری برای انباشته شدن دهانه‌ها داشته است. پس از شمارش دهانه‌های اطراف این چین‌خوردگی‌های کوچک و مشاهده اینکه برخی از آن‌ها از دهانه‌های موجود عبور می‌کنند، ما معتقدیم این ساختارها در ۱۶۰ میلیون سال گذشته از نظر تکتونیکی فعال بوده‌اند.
جوان‌ترین این چین‌خوردگی‌ها تنها ۸۴ میلیون سال پیش شکل گرفته‌اند. این ممکن است خیلی جدید به نظر نرسد، اما این تنها بخش کوچکی از میلیاردها سالی است که قبلاً تصور می‌شد که میان ما و آخرین فعالیت زمین‌شناسی ماه فاصله وجود دارد.
چه چیزی باعث این فعالیت‌ها شده است؟ پس چه چیزی این چین‌خوردگی‌ها را ایجاد کرده است؟ مانند چین‌خوردگی‌های بزرگ که میلیاردها سال پیش شکل گرفتند، پژوهشگران معتقدند چین‌خوردگی‌های کوچک هم به طور جزئی ناشی از انقباض ماه هستند که هنوز هم در حال وقوع است زیرا ماه همچنان در حال سرد شدن است. اما آن‌ها همچنین معتقدند که فشار گرانشی ناشی از جابه‌جایی تدریجی ماه از زمین ممکن است نقش مهمی در این فرآیند داشته باشد.
این همان نیروهایی هستند که دانشمندان قبلاً معتقد بودند که باعث ایجاد چین‌خوردگی‌ها در سمت نزدیک ماه شده‌اند. و چین‌خوردگی‌های جدید در سمت دور ماه نیز به وضوح مشابه چین‌خوردگی‌های سمت نزدیک ماه هستند.
آیا ماه هنوز هم فعال است؟ شگفت‌آور است که پژوهشگران اعلام کرده‌اند که فعالیت‌های زمین‌شناسی در این مناطق ممکن است هنوز در حال انجام باشد.
از زمانی که فضانوردان آپولو در سال‌های ۱۳۴۷-۱۳۵۰ دستگاه‌های لرزه‌نگار را روی ماه قرار دادند، ما می‌دانیم که لرزه‌های ماه یک پدیده رایج هستند. مانند چین‌خوردگی‌ها، این لرزه‌ها عمدتاً به انقباض ماه به دلیل سرد شدن آن مربوط هستند. و یافته‌های جدید نشان می‌دهند که چین‌خوردگی‌ها ممکن است به این فعالیت‌های لرزه‌ای مربوط باشند.
این موضوع به ویژه در شرایطی اهمیت دارد که امروز علاقه‌مندی به اکتشافات ماه دوباره افزایش یافته است. بسیاری از چین‌خوردگی‌های تازه کشف شده در اطراف قطب جنوب ماه هستند، که مقصد چندین فرودگر ماه اخیر و مأموریت‌های آتی فضایی آرتمیس خواهد بود.
وجود یخ و در نتیجه آب در اطراف قطب جنوب ماه آن را به یک کاندیدای مهم برای سکونت‌های ماه تبدیل کرده است. پژوهشگران اشاره کرده‌اند که احتمال فعالیت‌های لرزه‌ای ممکن است این امکان را دشوار کند. اما مأموریت‌های قطب جنوب می‌توانند فرصت‌های مناسبی برای درک بهتر از میزان فعالیت ماه فراهم کنند. کلارک گفت: ما امیدواریم که مأموریت‌های آینده به ماه ابزارهایی مانند رادار نفوذی به زمین را شامل شوند تا پژوهشگران بتوانند ساختارهای زیر سطح ماه را بهتر درک کنند. دانستن اینکه ماه هنوز هم از نظر زمین‌شناسی پویاست، تأثیرات واقعی بر مکان‌هایی که قصد داریم فضانوردان، تجهیزات و زیرساخت‌های خود را در آنجا مستقر کنیم، خواهد داشت.
