دانشمندان تلاش زیادی کردند تا بفهمند این ردها دقیقاً چه هستند. برخی گمان کردند این خطوط تیره، نوارهای فصلی یخ شور هستند که در تابستان ضعیف مریخ ذوب می‌شوند. اما پژوهش‌های جدید این فرضیه را رد کرده‌اند.
درک ما از گذشته مریخ و قابلیت سکونت آن در دوران باستان، وابسته به شناخت ما از حضور آب در آنجاست. مریخ امروزه سیاره‌ای سرد و خشک است، اما زمانی گرم و مرطوب بوده است. یکی از پرسش‌های کلیدی این است که آبِ معادل اقیانوس‌های مریخ چه شده است.
وقتی دانشمندان شروع به مشاهده‌ی نوارهای تیره‌ای بر سطح مریخ کردند که ممکن بود جریان‌های فصلی آب باشند، هیجان زیادی ایجاد شد. آیا این‌ها بقایای آب‌های باستانی مریخ‌اند که از منابع زیرزمینی به سطح نشت می‌کنند؟ آیا این منابع زیرزمینی می‌توانند زیستگاهی برای حیات ساده باشند؟
این خطوط به نام نوارهای شیب تکرارشونده (RSL) شناخته شدند. آن‌ها به‌صورت فصلی ظاهر شده و دوباره ناپدید می‌شوند و می‌توانند تا صدها متر در امتداد شیب‌ها گسترش یابند.
اعتبار تصویر: ناسا / JPL-Caltech / دانشگاه آریزونا
اما پژوهشی جدید که در نشریه Nature Communications منتشر شده، این موضوع را بررسی کرده و نتیجه گرفته که RSL و سایر نوارها ارتباطی با آب ندارند. عنوان مقاله “نوارهای روی شیب‌های مریخی خشک‌اند” است و نویسندگان آن والنتین بیکل از دانشگاه برن سوئیس و آداماس والانتیناس از دانشگاه براون آمریکا هستند.
این پژوهش بر دو پدیده مرتبط تمرکز دارد: RSL که فصلی‌اند و محو می‌شوند، و نوارهای شیب خشک که می‌توانند سال‌ها باقی بمانند.
«نوارهای شیب، ویژگی‌هایی تیره‌رنگ بر روی شیب‌های مریخی‌اند که به‌صورت خودبه‌خود شکل گرفته و طی سال‌ها تا دهه‌ها محو می‌شوند» نویسندگان می‌نویسند. «پیش از این، تصور می‌شد که شکل‌گیری این نوارها نتیجه فرایندهای آبی است؛ یعنی حضور مقادیر زیادی آب مایع یا شورابه‌ها که می‌توانست برای امکان زیست‌پذیری فعلی مریخ اهمیت داشته باشد.»
در تحقیقات گذشته، توضیحات مختلفی برای این نوارها مطرح شده است؛ مانند چشمه‌های شورابه‌ای زیرزمینی، ذوب شدن یخ‌های شور، زمین‌لرزه‌های مریخی (Marsquakes)، یا حتی باد.
هرچند RSL بیشتر در تابستان جنوبی مریخ دیده می‌شوند، اما نوارهای شیب معمولاً در پاییز و زمستان شمالی ایجاد می‌شوند. هنوز مشخص نیست که RSL و نوارهای شیب دو پدیده‌ی متفاوت هستند یا نمودهای متفاوت از یک فرایند مشترک.
درک صحیح این پدیده‌ها اهمیت زیادی دارد. اگر منشأ آن‌ها آب باشد، این یعنی مریخ چرخه آبی فعال‌تری دارد و این موضوع بر شناخت ما از آب‌و‌هوا، فرسایش سطح، و زیست‌پذیری تأثیر خواهد گذاشت. همچنین نیازمند احتیاط بیشتر در کاوش مریخ خواهد بود.
نویسندگان می‌گویند: «وجود آب مایع یا شورابه در سطح مریخ، نگرانی‌های جدی در زمینه حفاظت سیاره‌ای (planetary protection) ایجاد می‌کند.»
برای تحلیل بهتر، پژوهشگران فهرستی از ۵۰۰,۰۰۰ نوار شیب تهیه کردند که شامل ۱۳٬۰۲۶ نوار روشن و ۴۸۴٬۰۱۹ نوار تیره بود. این نوارها اشکال مختلفی دارند و مرز دقیقی بین نوع روشن و تیره وجود ندارد. نوارهای تیره جدیدتر و نوارهای روشن قدیمی‌تر هستند.
اعتبار تصویر: بیکل و والانتیناس، ۲۰۲۵، Nature Communications.
در ادامه، محققان دریافتند هیچ نشانه‌ای از شکل‌گیری بر اثر آب وجود ندارد. نوارها تمایلی به قرار گرفتن در جهت خاصی از شیب ندارند، که نظریه‌ی ذوب شدن یخ CO₂ را نیز زیر سؤال می‌برد.
در عوض، فرضیه‌ی شکل‌گیری خشک بیشتر مورد حمایت قرار گرفت. آن‌ها نوشتند: «ما سه رابطه آماری مهم در مقیاس جهانی شناسایی کردیم که از شکل‌گیری خشک برای نوارهای شیب پشتیبانی می‌کنند»
این سه عامل عبارت‌اند از:
۱. نزدیکی بیشتر نوارها به محل برخوردهای شهاب‌سنگی جدید،
۲. سرعت بالاتر بادهای سطحی در محل شکل‌گیری،
۳. نرخ بالای رسوب غبار در زمستان شمالی مریخ، که با افزایش تشکیل نوارها هم‌زمان است.
اعتبار تصویر: بیکل و والانتیناس، ۲۰۲۵، Nature Communications.
والانتیناس در بیانیه‌ای مطبوعاتی گفت:
«بخش بزرگی از تحقیقات مریخ مربوط به بررسی فرایندهای فعال امروزی آن است — از جمله احتمال وجود آب مایع در سطح. اما مطالعه ما هیچ نشانه‌ای از حضور آب پیدا نکرد. مدل ما از فرایندهای خشک پشتیبانی می‌کند.»
در پایان، پژوهشگران می‌نویسند:
«یافته‌های ما نشان می‌دهد که شیب‌های مریخی در حال حاضر جریان‌های فصلی و موقتی آب مایع یا شورابه را تجربه نمی‌کنند و این موضوع بر طبیعت خشک و بیابانی مریخ تأکید می‌کند.»
این نتیجه، نگرانی‌ها درباره‌ی احتمال آلودگی زیستی توسط کاوشگرهای زمینی در مناطق دارای RSL را کاهش می‌دهد. اگر این نوارها خشک باشند، نیازی به محدودیت‌های سخت‌گیرانه در مأموریت‌های آینده نخواهد بود.
نویسندگان در پایان نتیجه‌گیری کردند:
«این یعنی نواحی دارای نوارهای شیب و RSL احتمالاً زیست‌پذیر نیستند، و اقدامات سخت‌گیرانه‌ی حفاظت سیاره‌ای برای مأموریت‌های سطحی آینده به این مناطق ضرورتی نخواهد داشت.»
والانتیناس می‌گوید:
«این مزیت رویکرد داده‌محور و گسترده ماست؛ کمک می‌کند تا پیش از ارسال کاوشگر به مریخ، برخی فرضیه‌ها را از روی مدار رد کنیم.»
