یک پژوهش جدید به بررسی پرسش‌های اخلاقی پیچیده این ایده می‌پردازد و مسیر احتمالی پیش رو را ترسیم می‌کند.
مفهوم «زمینی‌سازی» مریخ — یعنی دگرگونی اقلیم این سیاره به‌گونه‌ای که بتواند از زندگی پشتیبانی کند — مدت‌ها در قلمرو داستان‌های علمی‌تخیلی قرار داشت. اما یک مطالعه تازه استدلال می‌کند که زمان آن فرارسیده که این ایده را جدی بگیریم.
«سی سال پیش، زمینی‌سازی مریخ نه فقط سخت، بلکه غیرممکن بود،» ارِیکا دی‌بندیکتیس، مدیرعامل Pioneer Labs و نویسنده اصلی این مقاله می‌گوید. «اما فناوری‌های نو مانند استارشیپ شرکت اسپیس‌اکس و زیست‌شناسی مصنوعی، اکنون این رؤیا را به امری ممکن تبدیل کرده‌اند.»
این مقاله به بررسی پرسش‌های اخلاقی مهم و پیچیده‌ای می‌پردازد که باید پیش از زمینی‌سازی مریخ مورد توجه قرار گیرند و همچنین چارچوبی برای گام‌های آینده پیشنهاد می‌کند.
دی‌بندیکتیس می‌گوید: «طرفداران این ایده معتقدند که وجود زندگی بیشتر، بهتر از نبود آن است؛ و زمینی‌سازی مریخ می‌تواند اولین گام بشر در مدیریت یک سیاره با اثرات زیست‌محیطی مثبت باشد.»
چرا باید مریخ را زمینی‌سازی کنیم؟
همکار نویسنده مقاله، ادوین کایت، دانشیار دانشگاه شیکاگو، می‌گوید: «به‌طور خلاصه، سیارات زنده بهتر از سیارات مرده هستند.» او به داده‌هایی اشاره می‌کند که از مریخ‌نوردها به دست آمده‌اند و نشان می‌دهند مریخ در گذشته قابل‌زیست بوده است. به‌گفته او، سبز کردن مریخ می‌تواند یک چالش بزرگ در بازسازی زیست‌محیطی محسوب شود.
هرچند زمینی‌سازی کامل ممکن است قرن‌ها یا حتی هزاران سال طول بکشد، هدف نهایی ایجاد مریخی با آب مایع پایدار، اکسیژن قابل تنفس و اکوسیستمی پویاست. در مراحل اولیه، این ممکن است به ایجاد لکه‌هایی از حیات میکروبی محدود شود، اما در آینده‌ای دور شاید شاهد شهرهای انسانی بر سطح این سیاره باشیم.
کایت می‌گوید: «اگر بتوانیم به مقیاس شهرها برسیم، شاید این گامی به‌سوی اکتشافات عظیم‌تر برای گونه ما باشد. وقتی به کهکشان می‌رویم، نیاز به اردوگاه‌هایی داریم؛ و در مقیاس کهکشانی، اردوگاهی مثل یک سیاره قابل‌زیست ضروری است.»
رابین وردزورث، استاد علوم زیست‌محیطی و سیاره‌ای در دانشگاه هاروارد و از نویسندگان مقاله، زمینی‌سازی را فراتر از سکونت انسان‌ها می‌بیند؛ او آن را راهی برای گسترش زندگی در کیهان می‌داند. به‌گفته او: «من انسان را بخشی از زیست‌کره می‌دانم، نه جدا از آن. زندگی باارزش است — چون ما جایی جز زمین را نمی‌شناسیم که در آن وجود داشته باشد — و ما وظیفه داریم نه‌تنها از آن بر زمین محافظت کنیم، بلکه به گسترشش در سیارات دیگر هم فکر کنیم.»
و زمین چه می‌شود؟
حامیان این طرح می‌گویند، تمرکز روی مریخ به معنای بی‌توجهی به زمین نیست؛ بلکه ممکن است به حل مشکلات اقلیمی و پایداری در زمین هم کمک کند.
نینا لانزا، دانشمند سیاره‌ای در آزمایشگاه ملی لوس‌آلاموس و هم‌نویسنده مقاله، مریخ را بستری مناسب برای آزمایش مهندسی سیاره‌ای می‌داند. او می‌گوید: «اگر بخواهیم بیاموزیم چگونه محیط خود را در زمین تغییر دهیم تا برای زندگی مناسب بماند، شاید بهتر باشد ابتدا این را روی مریخ امتحان کنیم. من شخصاً دوست دارم با سیاره‌مان محتاط‌تر رفتار کنیم؛ چون این تنها جایی است که می‌توانیم در آن زندگی کنیم.»
دی‌بندیکتیس می‌افزاید: «توسعه فناوری‌های سبز بر زمین معمولاً به دلیل رقابت با جایگزین‌های آلوده و بهره‌مندی آن‌ها از زیرساخت‌های قدیمی، با مشکل مواجه است. اما مریخ بازار هدفی منحصر به فرد است — بدون نفت، بدون زیرساخت، و بدون وضعیت موجود. در نتیجه، توسعه فناوری‌های سبز برای فضا، راهی قدرتمند برای آماده‌سازی آن‌ها برای زمین است.»
چرا نباید مریخ را زمینی‌سازی کنیم؟
اما برخی دانشمندان هشدار می‌دهند که پیش از پرسیدن «می‌توانیم؟» باید بپرسیم «باید؟»
لانزا می‌گوید: «اگر تصمیم به زمینی‌سازی بگیریم، مریخ را به شکل‌هایی تغییر خواهیم داد که شاید بازگشت‌پذیر نباشند. مریخ سیاره‌ای مستقل با تاریخچه‌ای خاص است. اگر آن را تغییر دهیم، شاید دیگر نتوانیم مطالعه‌اش کنیم و بخشی از دانش درباره چگونگی شکل‌گیری و تحول سیارات را از دست بدهیم.»
مهم‌تر از همه، ممکن است شواهد احتمالی از حیات باستانی در مریخ نابود شوند. لانزا هشدار می‌دهد: «اگر محیط مریخ را تغییر دهیم، شیمی سطح و زیر سطح آن را هم تغییر می‌دهیم، و این ممکن است هرگونه نشانه‌ای از حیات را از بین ببرد. قطعاً نمی‌توانم با اطمینان بگویم، ولی این یک ریسک جدی است.»
چگونه مریخ را زمینی‌سازی کنیم؟
زمینی‌سازی مریخ نیازمند دگرگونی‌های عظیم است، به‌ویژه گرم‌کردن این سیاره تا حدی که میکروب‌های تولیدکننده اکسیژن و آب مایع بتوانند دوام بیاورند. اگرچه همه فناوری‌های لازم هنوز وجود ندارند، نویسندگان مقاله سه مرحله برای این فرآیند پیشنهاد می‌دهند:
- مرحله اول: استفاده از فناوری‌های مهندسی اقلیمی غیرزیستی مانند بادبان‌های خورشیدی بازتابنده، نانوذرات، یا کاشی‌های آئروژل برای گرم‌کردن سطح مریخ به‌میزان حداقل ۳۰ درجه سانتی‌گراد. این گرما می‌تواند یخ‌های زیرسطحی را ذوب و دی‌اکسیدکربن محبوس را آزاد کند، که باعث ضخیم‌تر شدن جو و پدید آمدن آب مایع می‌شود.
- مرحله دوم: وارد کردن میکروب‌های افراط‌زی (احتمالاً بی‌هوازی و مهندسی‌شده) که بتوانند در شرایط سخت مریخ زنده بمانند و تولید اکسیژن و مواد آلی را آغاز کنند.
- مرحله سوم: ساختن یک زیست‌کره پیچیده که به‌تدریج فشار و محتوای اکسیژن جو را بالا ببرد تا در نهایت بتواند از گیاهان پیشرفته و شاید روزی از انسان بدون کمک دستگاه پشتیبانی حیات پشتیبانی کند.
گام‌های بعدی
نویسندگان مقاله اتفاق‌نظر دارند که برای رسیدن به زمینی‌سازی، باید همزمان در چند مسیر پیش برویم.
کایت می‌گوید: «پاسخ به اینکه چه زمانی و چگونه باید سیارات دیگر را قابل‌زیست کنیم، نیازمند درک روشنی از هزینه‌ها و منافع است — که تنها با ترکیب نظریه و آزمایش و همکاری رشته‌هایی مانند فیزیک، شیمی، علم مواد و زیست‌شناسی میسر می‌شود.»
در حال حاضر، باید به مطالعه مریخ ادامه دهیم. لانزا از پروژه «بازگشت نمونه مریخ» (Mars Sample Return) که همکاری ناسا و آژانس فضایی اروپا است، حمایت می‌کند. او می‌گوید: «این نمونه‌ها به‌خوبی مستندسازی شده‌اند و تا حد ممکن در مریخ بررسی شده‌اند، اما اکنون باید آن‌ها را به زمین بازگردانیم تا بتوانیم به پرسش‌های اساسی مانند ترکیب مریخ یا وجود احتمالی حیات پاسخ دهیم.»
دی‌بندیکتیس می‌افزاید: «در مأموریت‌های مریخ در سال‌های ۱۴۰۷ یا ۱۴۱۰، باید آزمایش‌هایی در مقیاس کوچک برای کاهش ریسک راهبردهای زمینی‌سازی، مانند گرم‌کردن نواحی محدود، گنجانده شود.»
و البته باید نوآوری در فناوری‌های جدید را ادامه دهیم. زیرا هرچند زمینی‌سازی کامل مریخ ممکن است نسل‌ها به طول انجامد، تصمیمات آن از امروز آغاز می‌شود.
لانزا می‌گوید: «این مسیر، همان راهی است که از تخیل و ایده، به واقعیتی می‌رسد که جهان ما را دگرگون می‌کند. باید علم را ادامه دهیم — این فرآیند، تحول‌آفرین است.»
این مطالعه در تاریخ ۲۳ اردیبهشت در نشریه Nature Astronomy منتشر شده است.
